Page 29 - Sjálfbærni - Ritröð um grunnþætti menntunar

Grunnþættir menntunar
27
Mannréttindi, hagvöxtur, verðmætamat
og lýðræði
Misskipting Jarðargæða, og óréttlætið og fátæktin sem henni fylgja, var ekki síst
sá hvati sem hóf og efldi umræðuna um sjálfbæra þróun á 9. áratugnum. Víða
um veröldina er fólk svo fátækt að það leiðir ekki hugann að náttúruvernd eða
komandi kynslóðum. Það einbeitir sér að því að sjá sér og fjölskyldu sinni fyrir
nauðþurftum einn dag í einu. Foreldrar, sem hvorki eiga mat né eldivið, höggva
í eldinn síðustu hríslurnar sem finnast í nágrenninu og sjóða yfir honum útsæði
næsta árs, frekar en að fjölskyldan svelti. Þannig er sífellt gengið nær auðlindum
svæðisins og fólk verður æ fátækara. Á sama tíma lifir annað fólk á öðrum stöðum
í allsnægtum og veit ekki aura sinna tal og gengur ekki síður, og reyndar enn
frekar, á auðlindir Jarðar með óhófi og bruðli.
Margsinnis hefur verið bent á að sjálfbærni verði ekki náð nema efnahagskerfi
heimsins verði bylt. Líklega er þar erfiðasti hjallinn á leið til sjálfbærni. Velsæld
og hagur þjóða er metinn eftir því hvort þær búa við hagvöxt eða ekki. Hann
hefur verið, og er enn, hinn algildi mælikvarði á framfarir og velmegun og
keppikefli ríkisstjórna. Hagvöxtur er þegar þjóðarframleiðsla á mann eykst en til
þjóðarframleiðslu telst sú framleiðsla og vinna sem greitt er fyrir með peningum.
Hagvöxtur er því fyrst og fremst mælikvarði á flæði fjármagns í landinu. Það
sem ekki er metið til fjár stendur utan efnahagskerfisins og hefur ekki áhrif á
hagvöxt. Hamingja og nærandi mannleg samskipti efla ekki hagvöxt né dregur
slæm umgengni um náttúruna úr honum þegar til skamms tíma er litið. Lengi
hafa verið ljósir þessir annmarkar á hagvextinum og menn hafa leitað eftir og
stungið upp á öðrum aðferðum sem gæfu vísbendingar um hag þjóða. Nýjar
aðferðir þyrftu að taka til fleiri þátta þjóðfélagsins en fjármagns svo sem til
sjálfbærni og félagslegs réttlætis. Mat á vistspori manna er viðleitni í þessa átt en
enn hefur hvorki það, né önnur mælikerfi sem þróuð hafa verið, rutt brott hinni
hefðbundnu hagvaxtarmælistiku.
Hagvaxtarhyggjan virðir ekki ýmis grunnlögmál Jarðar eins og það að Jörðin
er takmörkuð að stærð. Það stenst því ekki að þjóðarframleiðsla sem byggir
á náttúruauðlindum vaxi í hið óendanlega. Í klausu hér rétt fyrir framan líkir