Margrét og Sigríður
hittast frammi á stigapalli og byrja að ræða
um unglinga nú til dags. Margrét hefur áhyggjur,
því henni finnst krakkarnir ekki gera annað en
að hanga fyrir framan sjónvarpið. Þegar þau
koma heim úr skóla kveikja þau á sjónvarpinu
og hamast síðan á fjarstýringunni. Þau
hoppa á milli rása, horfa á Discovery, Cable
News Network (CNN) eða einhverja aðra alþjóðlega
sjónvarpsrás, sem þau ná annað hvort
með Fjölvarpinu eða gervihnattarsendingu. Sigríður
hefur helst áhyggjur af að tölvur hafi leitt til
þess að unglingar nú til dags séu steinhættir
að líta í bók. Á bókasafninu
hjá henni var starfsfólkið að tala um að
sú kynslóð sem nú væri að alast
upp væri kölluð stafræna kynslóðin.
Hún er ekki viss um að hún skilji hvað átt
er við - en Margrét hefur verið á tölvunámskeiði
svo hún hefur heyrt um þetta hugtak áður.
Hún upplýsir því Sigríði um
að upplýsingabyltingin hvílir á tækni,
þar sem ólíkum miðlum í einni og
sömu vélinni og að það sé hægt
að nota tölvu til að miðla upplýsingum með
texta, hljóði, kyrrmyndum, hreyfimyndum svo dæmi
séu nefnd. Margréti finnst, þegar hún
hugsar málið, sjónvarpsgláp krakkanna kannski
ekki alvont, því þegar þau horfa fær
hún tíma til að leika sér svolítið
í tölvunni. Hún notar tölvuna og Netið
til að senda vinum sínum rafrænan póst,
lesa blöðin, taka þátt í spjallrásum
um uppeldismál, hlusta á tónlist, horfa á
myndir/sjónvarpsfréttatíma frá útlöndum,
auglýsa eftir hlutum sem hana vantar, teikna, geyma upplýsingar
og margt fleira.
Nýr veruleiki
á skjánum
Eitt mikilvægasta hlutverk fjölmiðla eins og útvarps
og sjónvarps er að sjá neytendum fyrir fréttum
og afþreyingu. Útvarp og sjónvarp gefa þér
möguleika á að lifa þig inn í framandi
umhverfi og ólíka menningarheima.
Þróun fjölmiðlatækni gerist svo hratt
að mjög stutt er í að allur almenningur hér
á landi fái aðgang að ,,þáttasölusjónvarp"
(Pay-per-View) og myndefnaveitum (Video-on
Demand).
Gagnvirkir miðlar
Tölvur opna möguleikann til gagnvirkni,
sem gera þig ekki bara að óvirkum notanda heldur
tekur þú beinan þátt í því
sem er að gerast og getur stýrt atburðarrásinni.
Gagnvirkar tölvur gefur okkur kost á mun litríkari
upplifunum en þekkist frá sjónvarpi eins og
það er nú. Þess er samt ekki langt að
bíða að sjónvörp verði líka
gagnvirk. Hingað til hefur tæknin mest verið notuð
til að búa til allskonar skemmtiefni eða fyrir verslun
og viðskipti, en hún býður líka upp
á mikla möguleika við gerð kennsluefnis. Nú
er mjög stutt í að stafrænt sjónvarp
leysi gömlu sjónvarpstækin af hólmi á
heimilum landsmanna. Þegar það gerist geta áhorfendur
til dæmis smellt á takka með fjarstýringunni
til að óska eftir upplýsingum um þá
þjónustu sem þeir vilja nýta sér.
Sýndarveruleiki
Sýndarveruleiki þýðir veruleiki eins og
þú skynjar hann í sýndarheimi. Við
skulum skoða hvað það hefur í för
með sér. Nú á dögum eru til tvær
gerðir af bókum: Þær sem eru til aflestrar
og þær sem eru uppflettirit eða alfræðiorðabækur.
Bókum sem eru til lestrar byrjar maður á blaðsíðu
eitt, þar sem höfundurinn segir manni kannski að
glæpur hafi verið framinn. Þú lest bókina
frá upphafi til enda og kemst að því í
lokin hver hinn seki hafi verið. Bókin er búin,
lestrinum er lokið. Alfræðiorðabækur lest
þú ekki spjaldanna á milli. Ef þú
vilt fá að vita hvenær hljómsveitin Bítlarnir
hafi verið stofnuð og hverjir voru meðlimir hennar flettir
þú upp á B í uppflettiriti og færð
nauðsynlegar upplýsingar.
Tölvur eru farnar að breyta þessu. Með tengitexta
(hypertext) get ég til dæmis beðið upp öll
tilvik þar sem meðlimir hljómsveitarinnar koma
við sögu. Ég get lokið verkinu á nokkrum
sekúndum. Tengitexti mun gera prentuð alfræðirit
óþörf. Þótt tölvur breyti lestrinum
þá eru þær samt sem áður ófærar
um að fullnægja öllum þeim vitsmunalegu þörfum
sem þær örva.
Tvær uppfinningar munu brátt verða
nothæfar og hjálpa tölvunum við að fullnægja
þessum þörfum. Önnur er fjölföldunarvél
sem maður getur notað til að fletta skrám bókasafna
og bókaútgefenda. Þú velur bara bókina
sem þú þarft á að halda, ýtir
á takka og vélin prentar og bindur eintak handa þér.
Þessi tækni mun að öllum líkindum útrýma
bókabúðum en ekki bókum. Bækur verða
hins vegar sniðnar að þörfum þínum.
Hin uppgötvunin er rafbókin: Rafrænar bækur
finnast nú þegar á Netinu en til að geta
náð í þær þarf oft sérstök
forrit. Sumir þeirra sem segjast aldrei lesa prentaðar
bækur, lesa nú til dæmis Stephen King í
rafbók.
Texti bókar myndar lokaðan heim. Sem
dæmi má nefna ævintýrið um Rauðhettu.
Í ævintýrinu eru ákveðnar persónur
og aðstæður (lítil stúlka, móðir,
amma, úlfur, skógur, veiðimaður) og söguþráðurinn
leiðir þig að ákveðnum endi sögunnar.
Þú getur lesið ævintýrið sem dæmisögu,
dregið lærdóm af henni (passaðu þig á
ljóta úlfinum) en þú getur ekki breytt
Rauðhettu í Öskubusku. Ný netforrit gera
okkur þetta hins vegar mögulegt, með þeim getur
þú bætt við sögupersónum og atburðarrás.
Tökum Rauðhettu aftur sem dæmi. Höfundur Rauðhettu
lætur söguna byrja þegar hún fer út
í skóg - en síðan getur þú
breytt sögunni. Rauðhetta hittir nú ekki úlfinn
í skóginum, heldur Gosa. Þau fara bæði
inn í töfrakastala. Kannski hitta þau galdrakrókódíl.
Þegar hér er komið sögu ert það
þú sem ert höfundur sögunnar. Þú
getur líka notað hermilíkön og breytt sögunni
og blandað saman nútíð, fortíð
og framtíð. Hvernig þætti þér
að gera Gísla Súrsson til dæmis að rótara
einhverrar rokkhljómsveitar? Eða Andrés Önd
að skólastjóra?
Ný sjónvarpstækni
Þáttasölusjónvarp
(Pay-per-View) gefur þér
kost á að panta ákveðnar kvikmyndir eða
vinsæla sjónvarpsþætti og greiða fyrir
þá sérstaklega. Sjónvarpsefnið er
sýnt á ákveðnum tímum og þú
borgar bara ef þú ákveður að horfa á
þetta tiltekna sjónvarpsefni. Þú pantar
bara myndefnið með því einu að ýta
á hnapp á fjarstýringunni, en verður hins
vegar að staðfesta pöntunina (t.d. með að gefa
upp lykilorð).
Gagnvirkt sjónvarp inniheldur tölvubúnað
sem gerir þér kleift að velja þér
sjónvarpsefni, eða velja milli dagskrárliða
eftir efni þeirra og lengd og ákvarða hvenær
og í hvaða röð þeir eru sýndir.
Í gagnvirku sjónvarpi getur þú farið
á Netið, leikið þér í tölvuleikjum
eða verslað heima í stofu. Þú getur
líka valið sjónarhorn á dagskrárliðnum
sem þú ert að horfa á, hvort sem um er að
ræða íþróttaefni, kvikmyndir eða
sjónvarpsþætti. Í stað þess
að fylgja aðalsögupersónu myndarinnar getur
þú valið að fylgja einhverri annarri leikpersónu.
Einnig hafa verið gerðar tilraunir með gagnvirkar sjónvarpskvikmyndir
þar sem áhorfandinn ræður atburðarrásinni.
Þú gætir til dæmis hætt við að
láta Titanic sökkva og fylgst með þegar aðalsögupersónurnar
kaupa sér íbúð á Íslandi,
eignast vini og byrja að vinna. Einn skemmtilegasti kostur nýju
sjónvarpstækninnar byggist á svokölluðu
,,time-shift," en þá getur þú ýtt
á hlé þegar þú ert að horfa
á beina útsendingu eins og fréttir. Þegar
þú kemur aftur að skjánum getur þú
horft á sjónvarpið þar sem frá var
horfið.
Í myndefnaveitu
(Video-on- demand) pantar þú þér ákveðið
sjónvarpsefni. Munurinn á myndefnaveitu og þáttasölusjónvarpi
er að þáttasölusjónvarp sýnir
ákveðið sjónvarpsefni á fyrir fram
ákveðnum tímum. Myndefnaveitur bjóða
upp á mun meira sjónvarpsefni allan sólarhringinn.
Í raun má segja að myndefnaveitur séu eins
konar myndbandsleiga, þú getur leigt þér
kvikmynd eða sjónvarpsþátt gegn gjaldi á
þeim tíma sem þú vilt.
|