Gullvör | Verkefnalausnir | 8672 | © Menntamálastofnun 2022 9 4 Höskuldur Þráinsson 1998:153 5 Guðrún Kvaran 2005:218-219 þar að án þess að einstaklingurinn hafi hugmynd um eitt einasta hugtak í málfræði. Þegar máltökuskeiðinu lýkur, við upphaf unglingsára, höfum við hins vegar glatað hæfileikanum til að nema tungumál á þennan þægilega máta. Þeir sem læra tungumál í framhaldsskólum verða því að notast við aðrar aðferðir. Þá kemur til það sem nefnt var hér á undan og kallast skólamálfræði. Hugtök beygingarkerfisins eru notuð til að útskýra hvernig nýja málið virkar og eftir þessu kerfi lærum við að tala það og skrifa. Þetta er ein af meginástæðum þess að talið er nauðsynlegt fyrir námsmenn að kunna hugtakakerfi málfræðinnar. Flest þau tungumál, semvið lærum, eru lík íslensku og formdeildirnar eru í aðalatriðum þær sömu. Við þurfum bara að þekkja þessar formdeildir og kunna að beita þeim og svo yfirfærum við þær á það tungumál sem við erum að læra. Sumir hafa sagt sem svo að ef tungumálakennarar vilji að unglingar þekki einhver málfræðihugtök þá geti þeir kennt þeim þau fræði sjálfir. En það er auðvitað langskynsamlegast, eins og Höskuldur Þráinsson hefur bent á, að börn læri um þessi hugtök á því tungumáli sem þau kunna fyrir. Þá kunna þau hugtökin og eru fær í að beita þeim og þurfa ekki annað en að læra hvað þau heita til að geta síðan yfirfært þau á næsta tungumál.⁴ Stundum er einnig nefnd til sögunnar önnur ástæða fyrir því að gott sé að kunna málfræði. Nemendur í skólum, sem eru að fást við að læra að semja ritgerð, svo dæmi sé tekið, verða að geta rætt um tungumálið. Hugtök eins og aðalsetning og aukasetning, frumlag, andlag, nefnifall, aukaföll, nútíð, þátíð, hættir sagna, allt eru þetta hugtök sem í miðju kafi eru komin inn í umræðuna og sá sem ekki veit hvað þetta er – hvað verður um hann í skólakerfinu? Erfitt er að sjá fyrir sér hvernig kenna ætti um ýmsar hliðar ritgerðarsmíðanna ef nemendur þekktu ekki muninn á fallorðum og sagnorðum, eða kæmu af fjöllum þegar talað er um fallstjórn eða tíðir sagna. Sú kennsla yrði að sumu leyti eins og að útskýra liti fyrir blindummanni. Ég er ekki í minnsta vafa um að kunnátta í málfræði er hverjum manni gagnleg. Fleiri rök mætti tína til um gagnsemi málfræðikunnáttu, en hér verður látið staðar numið. 4. Þættir beygingarfræðinnar Löng hefð er fyrir því að skipta orðum niður í flokka eftir sameiginlegum einkennum þeirra. Eins og fyrr var nefnt má skipta öllum orðum í þrjár aðalfylkingar: fallorð, sagnorð og smáorð eða óbeygjanleg orð. Hér á eftir verður fjallað um þessar fylkingar, hverja fyrir sig, og byrjað á fallorðunum. Fallorðaflokkarnir eru: greinir, nafnorð, lýsingarorð, töluorð og fornöfn. 4.1 Greinir. Greinirinn er líklega á mörkum þess að geta kallast orðflokkur. Langoftast er honum skeytt aftan á naforðin. En greinir stendur stundum einn og sér í setningunni og hann hefur sín einkenni, meðal annars beygingu eftir kyni, tölu og falli. Um greininn verður nánar fjallað síðar (sjá 4.3). 4.2 Nafnorð Nafnorð hafa þrenns konar málfræðileg einkenni: setningarleg, þ.e. þau bæta við sig greini; merkingarleg, þau eru heiti einhvers; og beygingarleg, þau beygjast í kyni, tölu og föllum eins og önnur fallorð.⁵ Það einkenni nafnorða, sem auðveldast er að nota til að þekkja þau fljótt og vel, er að þau geta bætt við sig greini; hundur, hundur-inn; tík, tík-in; auga, auga-ð.
RkJQdWJsaXNoZXIy MjIxNzc=