Efni á þessari síðu:
Leikföng frá Afríku
Munnlegar hefðir: Frásögn - Ævintýri
- Álitamál - Málshættir - Gátur
- 
Til kennara - Til nemenda
[Vantar - kemur síðar ...]
Það er ekki víst að þú hafir hugleitt það að leikur er lærdómsríkur. Leikirnir sjálfir, leikföngin og það sem lærist í leiknum er háð menningunni og samfélaginu sem maður er hluti af. Börn sækja nefnilega hugmyndir í leiki sína til þess sem þau reyna sjálf eða heyra um. Í leiknum er fengist við áhrif, látið er reyna á reglur, t.d. um það hvað er rétt og hvað er rangt og í leik er hægt að setja sig í spor hinna fullorðnu. Leikurinn er þess vegna leið til að fræðast um allt mögulegt í umhverfinu. Fullorðnu fólki finnst afskaplega gaman að segja frá æskuleikjum sínum - oft þegar það sér leikföngin sem er að finna í nútíma barnaherbergjum. „Við lékum okkur stundum að steinvölum. Steinar með gati voru bestir - við þræddum band í götin og þóttumst vera að draga „kýrnar“ af akrinum heim í fjós.“
Þú hefur áreiðanlega aldrei leikið þann leik! Sennilega finnst þér
þetta ekki hljóma sérlega spennandi. En það sannar að börn tengja leik sinn
því sem þau sjá og reyna. Daglegt líf þitt er allt öðruvísi
en daglegt líf barna í sveit eða þorpi fyrir 60 árum. Eins og þú sérð
er heldur ekki hægt að líkja þessu við daglegt líf barna í Búrkína
Fasó þar sem ekki eru til peningar til að kaupa leikföng fyrir. Hugsaðu til allra gjafanna
sem þú færð á afmælinu þínu eða á jólunum. Þú
átt sennilega fullt af verksmiðjuframleiddum leikföngum frá Kína eða Taiwan,
- hvort sem þú ert drengur eða stúlka.
En samt er margt líkt - Það þarf bara að beita athyglinni !
Með spotta af stálvír:
Fyrir nokkrum árum heimsótti franski forsetinn Mitterand Búrkína Fasó í
Vestur-Afríku. Hann lenti í höfuðborginni Ouagadougou í stóru Concorde-þotunni
sinni. Á meðan flugvélin stóð á brautinni stóðu margir af drengjunum
í borginni á gægjum utan við gaddavírsgirðinguna sem umkringdi flugvöllinn.
Daginn eftir mátti sá litlar Concorde-þotur - búnar til úr stálvír
- á götum Ouagadougous. Í þorpunum þyrpast börnin um vöruflutningabíla
kaupmannanna þegar þeir stoppa á markaðstorginu og bíða eftir vörum og farþegum.
Bílar, eins og ferðamennirnir aka, með bensíntunnur á þakinu og allskyns skemmtilegum
farangri koma í ljós. Nóg er líka af skellinöðrum og vélhjólum
sem komast næstum hvert sem er. Reiðhjól eru algeng, en hjólreiðamönnum er illa
við sandinn. Hins vegar þurfa þeir ekki að hugsa um verð á eldsneyti og bilaðar
vélar. Allt sem fullorðna fólkið ekur á geta börnin búið til. Það
þarf bara að finna bút af stálvír og gamla hjólaslöngu, þetta
tvennt er bráðnauðsynlegt. Slangan er skorin í langar, teygjanlegar ræmur með rakvélarblaði
eða beittum hníf. Töng er notuð til að beygja og stytta stálvírinn. Þetta
snýst um handlagni og hugmyndaflug.
En auðvelt er það ekki. Hvernig á að beygja stálvírinn þannig að
hann líkist bensíngeymi á vélhjóli? Hvernig á að búa til fótstig
á reiðhjól þannig að þau snúist en brotni ekki? Eða lendingarhjól
undir flugvél?
Strákarnir fara í kappakstur á vörubílum úr stálvír milli
húsa og kofa í þorpunum. Breiður stálvír er undinn um fremri öxulinn,
hinn endi vírsins tengist stýrinu sem ungi bílstjórinn heldur um.
Strákarnir í stórborginni komust að því fyrir löngu að ferðamönnum
líst vel á litlu hjólin og vélhjólin. Sumir hafa með þessari framleiðslu
byggt upp mikilvægan atvinnuveg sem leggur heimilishaldinu til peninga. Og ferðamaðurinn grandskoðar
litlu vírhjólin, sem eru svo fast undin með svartri teygju, að þau líkjast dekkjum.
Hann spyr sjálfan sig hvort börnin séu að leika sér eða vinna þegar þau
sitja með vírbút og hjólaslöngu eða veltir því fyrir sér
hvort þarna séu á ferð listamenn eða smávaxnir iðnaðarmenn. Ekki er
víst að börnin sjálf leiði hugann að því. Þau virðast niðursokkin
í verk sitt hvort sem það er leikur eða nauðsynleg vinna."
Bak við leikinn leynist alltaf saga - leikurinn byggist á ímyndun, og ef þátttakendur
eru fleiri þarf að nást samkomulag um gang leiksins. Til þess að gera leikinn raunverulegri
þarf ýmsa hluti - leikföng. Eitt af því sem er mikilvægt í leik er
að búa eitthvað til, byggja eitthvað upp. Ef til vill snýst leikurinn um að búa
til og innrétta brúðuhús eða raða hermönnum upp í herdeildir. En þú
þekkir þetta - það þarf að vera einhvers konar svið þar sem leikurinn
fer fram. Og flest börn kunna á þessu lagið!
Mörg börn í Búrkína Fasó eru feiknadugleg að búa sér til
leikföng. Viltu sjá hvernig hægt er að fara að eða prófa sjálf/sjálfur?
Vinnuteikningar
fyrir vélhjól (6 stórar myndir)
Víða í heiminum búa börn sér til leikföng - og mörg leika sér líka með LEGO
Danska fyrirtækið LEGO hefur sérhæft sig í leikföngum sem börn búa
til sjálf. Ekkert er tilbúið - öllu má breyta, allt má bæta við,
setja saman eða taka í sundur. Hér getur þú skoðað ýmislegt sem LEGO
verksmiðjan telur að drengir og stúlkur vilji leika sér með nú á tímum.
http://www.lego.com
Munnlegar hefðir
Ævintýri og sögur.
„Það sem einu sinni var …“, svona byrja margir búrkínskir sagnaþulir ævintýrin sín. Þetta upphaf þýðir, að það sem einu sinni var er ennþá í fullu gildi. Með ævintýrum og sögum viðhalda Búrkínar tengslum sínum við forfeðurna, því sögurnar ganga í erfðir mann fram af manni.
Og í Búrkína Fasó skiptast menn oft á ævintýrum og sögum. Í landi þar sem flestir eru ólæsir og aðeins örfáir eiga sjónvarp vilja menn gjarna heyra góða sögu.
Þegar fullorðnir Búrkínar setjast niður í lok vinnudagsins henta aðstæður vel til frásagna. Ekki þarf nema eina setningu - eða að einhverjum detti eitthvað sérstakt í hug - til að kveikja frásagnargleðina. Þegar þessi kunnuglegu orð eru sögð vita þeir sem viðstaddir eru að nú kemur bráðum saga. Það merkir ekki endilega að allir sitji hljóðir og hlusti. Áheyrendur geta komið með athugasemdir meðan á sögunni stendur og sum ævintýri eru þannig að í þeim felast álitamál sem nauðsynlegt er að ræða þegar frásögninni er lokið. Það eru fullorðnu karlmennirnir sem segja hver öðrum sögur, börnin sitja og hlusta og læra.
Munnlegar hefðir eru þáttur í samheldninni. Saga um eitthvað er sögð einhverjum. Í öllum sögum felst boðskapur sem er liður í því að skýra myndina af búrkínska samfélaginu, samfélagi þar sem gildismat forfeðranna og siðfræði þeirra er mikilvægur liður.
Flestar sögurnar segja frá lífinu í þorpinu og því hvernig vandamál
eru leyst þar. Börnin hlusta með athygli á sögurnar og læra þannig að
taka vel eftir. Ævintýri og sögur eiga stóran þátt í að ala ungu
kynslóðina upp til þess að meta vandamál sín og leysa þau. Þau fá
tilfinningu fyrir heildarmynd lífsins.
Sögumaðurinn lýkur oft sögu sinni með orðunum: „Ég heyrði þetta sjálfur“
og með því gefur hann til kynna að hann sé ekki höfundur sögunnar heldur
sé bara að koma áleiðis því sem hann heyrði hjá forfeðrum sínum.
Orðskýringar:
Gildismat forfeðranna: Arfur forfeðranna, hefðir þeirra sem efla sjálfsvitund hópsins
og innbyrðis samheldni. Gildismat forfeðranna er varðveitt í ævintýrum, sögum
og málsháttum sem Búrkínar nota mikið og færa næstu kynslóð
með frásögnum sínum.
Ævintýri og álitamál: Venjuleg ævintýri eru velþekkt alls staðar
í heiminum, en ævintýri um álitamál eru einkennandi fyrir afríkanskt samfélag.
Í slíku ævintýri er sett fram álitamál og sögumaður lýkur
frásögn sinni með því að spyrja áheyrendur: Hvernig á að leysa
málið? Spurningin leysir samræður áheyrenda úr læðingi.
Hér getur þú valið úr efni til að lesa:
Frásögn
Ævintýri
Álitamál
Málshættir
Gátur
| Drengurinn sem vissi betur en höfðinginn. Það var einu sinni þorp og í þorpinu var skóli. Í þessum skóla var nemandi sem var svo klókur að kennararnir ræddu oft um að hann væri snjallasti nemandinn sem þeir höfðu nokkru sinni þekkt. Kennararnir sögðu líka frá honum í þorpinu og smám saman var orðið altalað að í skólanum væri drengur sem væri svo snjall að hann væri örugglega snjallastur allra í þorpinu. Leiðtoginn í þorpinu heyrði þetta og var síður en svo ánægður af því hann hafði alltaf haldið að fólkinu þætti hann sjálfur vitrastur allra. Þess vegna ákvað hann að lítillækka drenginn opinberlega með því að leggja fyrir hann spurningu sem hann gæti ekki svarað. Dag nokkurn rak höfðinginn augun í drenginn á miðju markaðstorginu. Stór fuglahópur flaug yfir þorpið. „Komdu hingað strákur!“ hrópaði höfðinginn. "Getur þú sagt mér hvað margir fuglarnir í himninum eru þessa stundina? „Já það get ég vel,“ svaraði drengurinn, „en ekki strax.“ „Jæja, hvenær þá?“ spurði höfðinginn. „Þegar þú ert búinn að segja mér hvað þeir eru með marga vængi.“ Höfðinginn varð öskureiður og fyrsta hugsun hans var að koma drengnum fyrir kattarnef. En það var enginn hægðarleikur að finna ástæðu til þess því drengurinn hafði aldrei gert neinum mein. Þess vegna fór höfðinginn til ráðgjafa síns og bað um hjálp. „Já,“ svaraði ráðgjafinn, „þú skalt spyrja strákinn hvor ykkar deyi á undan hinum. Þú ert miklu eldri en hann, svo hann svarar eflaust að þú deyir fyrst. Þá getur þú ákært piltinn fyrir að brugga þér banaráð. Og fyrir það getur þú dæmt hann til dauða.“ Þetta leist höfðingjanum vel á og sendi strax eftir drengnum. „Hvor okkar deyr fyrr?“ spurði höfðinginn. Eftir örstutta þögn svaraði drengurinn: „Það er furðulegt að þú skulir spyrja mig þessa einmitt í dag. Í nótt dreymdi mig að ég ætti að deyja á undan þér, en tveim dögum síðar myndir þú deyja á sama hátt.“ Síðan skipaði höfðinginn svo fyrir að framvegis ætti drengurinn að búa hjá sér og að sá sem snerti svo mikið sem hár á höfði drengsins yrði dreginn samstundis fyrir rétt. |
| Litli Þrjótur Litli Þrjótur vinnur ekki. Hann ræktar ekki jörðina. Hann á engan bústofn. Hann gerir ekkert. Það eina sem hann fæst við er að egna gildrur úti á gresjunni. Svo veiðir hann nokkra fugla sem hann fer með heim og étur. Hann á eiginkonu, en hann vinnur ekki handtak. Dag nokkurn kemur strútur þorpshöfðingjans út á gresjuna. Litli Þrjótur veiðir strútinn og slátrar honum og ætlar sér að þurrka kjötið heima hjá sér. Þorpshöfðinginn sendir fólk sitt út að leita að strútnum og lengi, lengi leitar það árangurslaust. Svo var það gamall maður sem sagði við þorpshöfðingjann: „Gefðu mér þrjá sekki af hirsi. Hirsið ætla ég að éta í tvo mánuði og svo skal ég segja þér hvar strúturinn þinn er.“ Maðurinn fékk hirsið, og næstu tvo mánuði nutu hann og fjölskylda hans þess að éta grautinn góða. Að tveim mánuðum liðnum sagði maðurinn: „Gott og vel, nú skaltu senda börnin í bæinn. Þau eiga að biðja um þurrkað strútskjöt.“ Þorpshöfðinginn sendi börnin út að biðja um kjötið. Eitt barnanna kom í hús Litla Þrjóts og bað um svolítið strútskjöt. Litli Þrjótur gaf drengnum bita og hann flýtti sér heim og sýndi þorpshöfðingjanum kjötið. „Hvar fékkstu þetta?“ spurði höfðinginn. „Hjá Litla Þrjót“, sagði snáðinn, en þá var hann drepinn, því allir voru vissir um að hann væri að ljúga. Svo var annar sendur af stað og þegar sá kom til baka með sömu upplýsingar var hann krúnurakaður með steini. Þriðji snáðinn var sendur af stað og hann kom til baka með Litla Þrjót. „Ert það þú sem stalst strútnum mínum?“ spurði þorpshöfðinginn og Litli Þrjótur svaraði: „Já, það gerði ég.“ Sumir sögðu að nú ætti að brenna hann á báli. Öðrum fannst það ætti að höggva hann í spað. Enn aðrir töldu verstu hegninguna að drekkja honum. Menn urðu loks sammála um að loka Litla Þrjót í kassa og henda kassanum í vatnið. Og svo settu þeir Litla Þrjót í stóran kassa og drógu kassann af stað. Þegar þeir komu að tjörninni stökk upp gasella og hljóp fram fyrir þá. Mennirnir slepptu kassanum og fóru að elta gaselluna uppi. Í þann mund kom að maður sem ætlaði yfir tjörnina. Þegar hann sá kassann sagði hann við sjálfan sig. „Hjálpi mér, nú er einhver sem hefur lagt frá sér farangurinn. Hvernig skyldi hann ætla að komast yfir tjörnina?“ Litli Þrjótur svaraði innan úr kassanum: „Ja, hérna, þeir lokuðu mig inni í kassanum til að senda mig yfir á hinn bakkann gegn vilja mínum. Ég vil alls ekki fara yfir tjörnina. En ef þú opnar kassann og ferð ofan í hann í minn stað, koma þeir þér áreiðanlega yfir á hinn bakkann.“ Þetta leist manninum vel á. Hann opnaði því kassann og skreið ofaní. Litli Þrjótur lokaði kassanum og flýtti sér í burtu. Þegar mennirnir komu aftur eftir eltingaleikinn við gaselluna hentu þeir kassanum í vatnið og héldu heim í þorpið sitt. Litli Þrjótur hljóp langt út á gresjuna. Þar lifði hann á hunangi viltra bíflugna í þrjú ár. Dag nokkurn sneri hann aftur til þorpsins og hafði sex hunangskökur með sér. Ekki var hann fyrr kominn til baka en sá sem gifst hafði konu hans, hljóp heim til þorpshöfðingans og hrópaði: „Ó og æ, hann Litli Þrjótur er kominn aftur!“ Þorpshöfðinginn sagði manninn ljúga, Litli Þrjótur væri dauður. Svo var maðurinn drepinn. Stuttu síðar kom einn nágrannanna og sagði að Litli Þrjótur væri kominn heim. Sá var krúnurakaður með steini. Loks kom sá þriðji og hafði Litla Þrjót með sér. „Góðan daginn“, segir Litli Þrjótur við þorpshöfðingjann. „Gó-góðan daginn“, stamaði höfðinginn, „ert þú ekki dauður?“ „Jú, víst skrapp ég í ríki hinna dauðu og ég átti að bera þér kveðju frá föður þínum og systur.“ Þannig var að faðir þorpshöfðingjans var dáinn, og hann hafði líka átt bæði systur og hest sem honum þótti afar vænt um en var líka dauður. „Já hefðir þú bara getað séð hestinn þinn. Hann er svo fallegur og sterkur. Og ég skal segja þér að faðir þinn og systir hafa það ljómandi gott!“ Svo sýndi Litli Þrjótur þorpshöfðingjanum hungangskökuna og sagði: „Sjáðu, þetta er hirsiklíð úr ríki hinna dauðu. Ekki hirsi heldur klíð. Þetta er skepnunum gefið þar.“ Þorpshöfðinginn bragðaði á kökunni og fannst hunangið ljómandi ljúffengt. Væri þetta skepnufóður í ríki hinna dauðu hlaut þar að vera sældarvist, svo hann sagðist vilja fara þangað strax. Úr því að Litli Þrjótur hafði verið þar og komið aftur vildi þorpshöfðinginn líka fara. „En hvernig kemst ég þangað?“ spurði hann. „Og heim aftur?“ „Það er enginn vandi“, svaraði Litli Þrjótur „Þú átt bara að skríða ofan í kassa eins og ég. Svo verður þér hent í vatnið og þá kemstu áreiðanlega á leiðarenda.“ Nú lét þorpshöfðinginn málmbumburnar hljóma um allt þorpið og safnaði íbúunum saman við tjörnina til að segja þeim að hann ætlaði að fara og heimsækja föður sinn og systur og hitta gamla hestinn sinn aftur. Þegar hann hefði séð með eigin augum að föður hans liði vel kæmi hann aftur. Þegar hann hafði valið sér fylgdarmenn til ferðarinnar klöngraðist hann ofan í kassa. Kassanum var fleygt í tjörnina og fylgdarmennirnir fóru á eftir. „Nú ert það þú sem ert í vanda staddur!“ hrópaði Litli Þrjótur, sneri heim á leið, giftist konu þorpshöfðingjans og varð sjálfur höfðingi. Þetta var sagan um Litla Þrjót. |
| Veiki maðurinn Þessi saga er um ungan mann sem var mjög veikur. Fjölskylda hans hefur alls staðar reynt að fá lyf handa honum en allt kemur fyrir ekki. Í hvert sinn sem þau heyra af nýjum lækni leita þau til hans án árangurs. Þau halda áfram að leita allra leiða. Ný lyf eru keypt og margir læknar meðhöndla sjúklinginn en unga manninum batnar ekki. Það var jafnvel farið með hann á sjúkrahúsið en það dugði ekki heldur. Svo kemur ókunnur læknir til þorpsins. Hann segist geta læknað unga manninn og foreldrarnir segja að það megi hann til með að gera, þau skuli borga hvað sem það kostar. Ókunni læknirinn segir foreldrunum að byggja strákofa. Þar eigi sjúklingurinn að liggja og á kvöldin eigi annaðhvort faðirinn eða móðirin að vera hjá honum. Við það batni honum. Móðirin svarar að þetta geri hún með glöðu geði. Á meðan móðirin situr hjá sjúklingnum ber ókunni læknirinn eld að kofanum. Þegar kofinn stendur í ljósum logum hleypur móðirin út. Hún segist ekki þola sársaukann. Þá sækir læknirinn unga manninn og segir að til þess að honum batni verði hann að vera með einhverjum öðrum inni í kofanum á meðan hann brenni. Nú segir faðirinn að hann ætli að reyna. Þau byggja nýjan kofa og á meðan faðirinn situr þar inni með syni sínum ber læknirinn eld að kofanum. Þegar nýi kofinn stendur í ljósum logum kemur faðirinn út aftur. Hann getur þetta ekki heldur og ungi maðurinn er ennþá veikur. Nú kemur vinkona unga mannsins, þau hafa þekkst frá því þau voru börn. Hún segist elska unga manninn og vilja vera hjá honum á meðan kofinn brenni. Hún geti vel þolað sársaukann hans vegna. Hún geti dáið við hlið hans ef svo bæri undir. Ókunni læknirinn leiðir stúlkuna inn í þriðja strákofann og kveikir í. Kofinn brennur, allt brennur til grunna og eldurinn deyr. Þá kemur ungi maðurinn út. Honum er batnað. Og unga stúlkan kemur líka ósködduð út. Úr því að honum er batnað og úr því að unga stúlkan sýndi svona mikla tryggð vill ungi maðurinn giftast henni. En þá segir læknirinn honum að ef hann giftist þessari konu muni móðir hans deyja. Og ef hann ekki giftist stúlkunni muni hún deyja. Og nú er spurningin: Hvað á ungi maðurinn að gera? |
Í Búrkína Fasó eru málshættir mikið notaðir. Málshættir
eru liður í því að viðhalda gildismati forfeðranna. Margir málshættir
eru til um það sem kemur fyrir aftur og aftur og forfeðurnir hafa einhvern tíma sett ákveðnar
reglur um. Málshættir lýsa því viðteknum reglum og eru notaðir:
- í samtölum fólks
- til að koma ábendingu kurteislega á framfæri.
- til að útskýra eitthvað flókið á einfaldan hátt
Merking málsháttanna tengist náið þeirri menningu sem þeir eru sprottnir úr
og það er ekki sjálfgefið að fólk úr nágrannaþorpinu skilji
málshættina á sama hátt:
Dæmi um málshætti frá mörgum þjóðflokkanna
sem búa í Búrkína Fasó:
| Sá sem ekki sefur í kofanum veit ekki hvar þakið lekur. | |
| Maðurinn hefur tvo fætur en getur samt ekki valið tvær leiðir samtímis. | |
| Hinn ókunni rekur upp stór augu en sér samt ekkert. | |
| Trjádrumbur í vatninu verður ekki að krókódíl. | |
| Þegar kötturinn er saddur, segir hann að það sé ólykt af músinni. | |
| Sá sem ekki þolir reykinn eignast aldrei kol. | |
| Skepnan er ekki hlutuð niður fyrr en hún er dauð. | |
| Sá sem flýtir sér á markaðinn, kaupir sennilega hundshaus. | |
| Eðlan saumar sér ekki buxur án þess að ákveða hvar halinn á að vera. | |
| Ef þú gefur einhverjum brók máttu ekki halda hendinni í vasanum. | |
| Þegar apinn er of handleggjastuttur til að ná í ávextina segir hann þá súra. | |
| Sá sem situr á baki fílsins óttast ekki döggina. | |
| Samræður byggja upp þorpið. | |
| Ef asninn sparkar afturfyrir sig í klett eyðileggur hann hóf sinn. | |
| Ef fuglinn hikar við að fljúga af stað endar hann með því að fljúga á ör. | |
| Tré án róta er tré án lífs. | |
| Jafnvel stærsta pálmatréð vex úr einu fræi. | |
| Sá sem át með þér sætan graut í gær verður að sætta sig við að drekka með þér bitra saft í dag. | |
| Gestinum líkar vel að vera velkominn en vill heldur að sagt sé gjörðu svo vel. | |
| Einn fótur býr ekki til stíg. | |
| Maður stendur á beit þar sem örlögin binda mann. | |
| Þó tennurnar bíti í tunguna hætta þær ekki að búa saman. | |
| Renndu ekki ásökunaraugum til blinda mannsins. Segðu honum hvað hann gerði rangt. | |
| Það er ekki hægt að greiða hár þess, sem ekki er viðstaddur. | |
| Ef þú sérð hirsistöngul liggja við jörðina skaltu reisa hann upp, því dag nokkurn mun hann metta þig. | |
| Ef þú sérð tré sem liggur við jörðu skaltu reisa það upp því dag nokkurn mun það veita þér skugga. Ef þú sérð liggjandi mann skaltu láta hann eiga sig því sá dagur mun koma að hann hrindi þér. | |
| Spyrðu sjálfan þig áður en þú spyrð aðra. | |
| Flísin fer ekki úr fætinum þó þú setjist niður. | |
| Munnurinn er örvamælir konunnar. | |
| Æskan er eins og tóm skál, ellin eins og ker fullt af vatni. Æskan skundar til árinnar, ellin kemur þungstíg heim. | |
| Það eru aðeins fjöllin sem aldrei hittast. | |
| Ef þú kemur heim af gresjunni og finnur góðan kjötbita í skálinni þinni máttu vera viss um að hinir hafa fengið heilt kjötlæri hver um sig. |
Clarke, Mollie og Darwin, Beatrice. (1974). Congo boy: an African folk tale. New york: Scholastic.
Tembo, Mwizenge. (1996). Legends of Africa. New York: Friedman/Fairfax.
Gátur eru leikur að málinu. Leikurinn krefst eftirtektar og skarpskyggni. Fyrst og fremst leika börnin þennan leik, en fullorðna fólkið leikur hann líka, og sum kvöldin rekur hver gátan aðra.
Gátur geta verið mjög stuttar:
| Hvar býr skynsemin í manninum? | I höfðinu ! | Nei, í maganum, því svangur maður getur ekki hugsað! |
| Hvað stendur í vatni en blómstrar aldrei og ber engan ávöxt? | Tennurnar! | |
| Hver er stærri sitjandi en standandi? | Hundurinn! | |
| Hvers konar bómull er það sem er á himninum en enginn tínir? | Stjörnurnar! | |
| Hvað er langt en varpar engum skugga? | Vegurinn! |
| Maður situr í húðkeip með konu sinni, móður og tengdamóður. Húðkeipnum hvolfir og krókódíll segir við hann: „Ég læt þig vera ef þú gefur mér eina af konunum þremur.“ | Hverja þeirra á hann að gefa krókódílnum? |
ENDIR