Ísálfan eftir Søren Lorenzen, Jakob Rubin og Knud Wilhelmsen Hrakfarir Það er varla hægt að kalla reynslu heimskautakönnuðarins Robert Falcon Scott annað en hrakfarir. Hann komst á Suðurskautið á nítugustu gráðu árið 1912. Hann var nær dauða en lífi af kali og hafði fengið drep í sárin - en hann var með breska fánann í farteskinu - þegar hann náði þessum endimörkum veraldarinnar og fékk stærsta áfall lífs síns. Norðmaðurinn Roald Amundsen hafði skotið honum ref fyrir rass og var búinn að draga upp norska fánann. Scott hafði tapað. Þessi dáði og heimsfrægi ævintýramaður og vísindamaður varð að lúta í lægra haldi fyrir slynga Norðurlandabúanum sem Bandaríkjamaðurinn Robert Peary hafði reyndar áður borið sigurorð af í kapphlaupinu um Norðurpólinn. Nú var það Amundsen sem var best undirbúinn og notaði m.a. sleðahunda í stað síbírskra smáhesta eins og Scott gerði. Strit og hrakningar á mörg hundruð kílómetra göngu yfir ísbreiður Suðurskautslandsins í næstum 3000 m hæð yfir sjávarmáli, þar sem bæði menn og dýr gáfust upp - allt var til einskis unnið. Heimferðin Eftir þessi miklu vonbrigði kvarnaðist úr fimm manna hópi Scotts á leiðinni til baka. Fyrsti ferðafélaginn féll fljótlega í valinn; hann hafði kalið á höndum og fótum og útlimirnir voru að detta af honum. Sá næsti entist nokkrum dögum lengur. Hann vissi vel að hann tafði ferð félaga sinna vegna kals á fótum en það gat valdið þeim lífshættu. Kvöld eitt sagðist hann ætla að fá sér gönguferð sem vel gæti dregist svolítið. Þeir sáu hann aldrei aftur. Næstu daga skrifaði Scott í dagbók sína: „Við erum matarlausir og höfum engan eld en þið ættuð að sjá okkur. Við erum í góðu skapi og við ræðum allt það sem við ætlum að gera þegar við komum til Hut Point." Hut Point, sú birgðastöð Scotts sem næst var á leið þeirra, var í 18 km fjarlægð. Kuldinn læsti klóm sínum í þessa dauðuppgefnu ferðalanga sem í síðustu dagbókarfærslu sinni báðu þess að vel yrði hugsað um fjölskyldur þeirra. Beinfrosin lík landkönnuðanna og farangur þeirra fundust óskemmd sjö mánuðum síðar. Kapphlaupinu lýkur Fáránlegri keppni um að ná yfirráðum yfir Suðurskautslandinu lauk með dauða Scotts. Síðan það gerðist hefur dregið úr keppninni um hvíta meginlandið. Rannsóknarstöðvar nútímans, sem tilheyra fjölmörgum þjóðum, þrífast hlið við hlið í góðri samvinnu. „Nú á tímum ríkja engar deilur eða keppni á Suðurskautslandinu. Allir hjálpast að og við þurfum hvert á öðru að halda," segir Roque Tomas Scarpa, forstöðumaður Suðurskautsstofnunar Chile í Punta Arenas. Flestir könnunarleiðangrar til Suðurskautslandsins koma fyrst til þessa litla bæjar við innsiglinguna í Magellansundið, skammt frá Hornhöfða. Chileska rannsóknarstöðin á Suðurskautsskaganum - sem einnig kallast O' Higgins Land - er móðurstöð fyrir aðrar rannsóknarstöðvar í nágrenninu, t.d. þær kínversku og rússnesku. „Við tökum við póstinum þeirra og þeir nýta sér læknisþjónustu okkar. Suðurskautslandið er vin í veröldinni, þar ríkir friður, en lífsskilyrðin eru svo erfið að alþjóðlegar deilur og önnur vandamál blikna," segir Roque Tomas Scarpa. Þó mannlegum samskiptum sé þannig vel borgið er náttúran erfið viðureignar. Óblíðasta og erfiðasta verðurfar í heimi ríkir á Suðurskautslandinu. 25 metra háar öldur Vindhraði á Suðurskautslandinu er sjaldan undir 15 m/sek (8 vindstigum) en 62 m/sek er langt frá því að vera sjaldgæfur vindhraði. Fárviðri byrjar við 32 m/sek (12 vindstig). Hafsvæðið á milli hins ógnvænlega suðurodda Suður-Ameríku, Hornhöfða, og Suðurskautslandsins, hefur árum saman verið baksvið magnþrunginna frásagna sæfara. Öldurnar rísa oft upp í 25 metra hæð á Drakesundi þar sem Kyrrahafið og Atlantshafið - tvö stærstu heimshöfin - mætast. Umhverfis Suðurskautslandið, milli 50. og 60. breiddargráðu, er 40 km belti þar sem hlýr, saltauðugur og léttur sjór þrýstir niður köldum sjó frá heimskautinu. Þess vegna eru skilin skörp á þessu hafsvæði. Hafið næst landi umkringir Suðurskautslandið eins og köld skikkja. Dýralífið á þessum tveim svæðum er gjörólíkt. Í heimskauta-sjónum er fiskgengd ekki mikil og tegundir fáar. Aðeins 90 af 20.000 þekktum fisktegundum þrífast í ísköldum sjónum. Iðandi líf Hins vegar er mikið um svif í sjónum. Svifið er einn af fyrstu hlekkjunum í fæðukeðjunni. Mikið magn næringarefna og birta sumarmánaðanna gerir að verkum að árleg svifframleiðsla er 200-300 tonn . Þar af er u.þ.b. helmingur áta. Áta er mikilvæg fæða fyrir hvali, seli, mörgæsir og fleiri fuglategundir. Á hafsbotninum er mikið um ýmsar krabbategundir, kolkrabba og skrápdýr. 600 km þaðan sem Magellansundið opnast út í Atlantshafið er norðuroddi Suðurskautslandsins. Þar eru einu íslausu svæði þessarar heimsálfu og eini landshlutinn sem nær norður fyrir heimskautsbaug syðri. Hitastigið á Suðurskautslandinu er nálægt frostmarki hlýjustu mánuði ársins. Þá eykst þrýstingurinn á ísbreiðurnar og jöklana. Risastórir ísjakar brotna úr jöklinum og rekur til norðurs fyrir straumum og vindi. Stærstu ísbjörgin eru meira en 100 km löng og 600 m há. Eins og kunnugt er stendur aðeins efsta lag ísjakans upp úr haffletinum. Massi íssins er um 0,9 g á hvern rúmsentimetra en massi vatns 1,0 g. Þess vegna stendur aðeins einn tíundi hluti ísjakans upp úr sjónum. Þetta láðist Edward Smith, skipstjóra á Titanic, að hafa í huga 14. apríl 1912 þegar honum yfirsást ísjaki á Atlantshafi - og skipið sökk með 1500 manns um borð. Ekkert að sækja Chile, landið sem næst liggur Suðurskautinu, hefur árum saman mannað rannsóknarstöðvar á O´Higgins landi árið um kring. Forstjóri INACH sér ekki fram á að hvíta meginlandið eigi sérstaka markaðsframtíð fyrir sér. „Alls staðar á Suðurskautslandinu hefur verið grafið, borað, mælt og teknar gervihnattamyndir. Þar hafa fundist nokkrir verðmætir málmar, en það borgar sig ekki að grafa eftir þeim," segir Roque Tomas Scarpa, þar sem hann situr á litlu skrifstofunni sinni umkringdur myndum frá Suðurskautslandinu. Undir ísbreiðunni hefur fundist gull, silfur, úran, járn og blý auk verulegs magns af kolum og olíu. Mikill kostnaður við dvöl á Suðurskautslandinu og langar flutningsleiðir gera vinnslu þessara náttúruauðæfa óarðbæra. „Um þessar mundir virðist heimsbyggðin hafa ákveðið að láta Suðurskautslandið í friði og nýta það aðeins til rannsókna og ferðaþjónustu sem er undir ströngu eftirliti. Þannig verður það að minnsta kosti næstu 42 ár," segir Roque Tomas Scarpa. Net rannsóknarstöðva Í hinum flóknu samskiptum sem lögðu grunn að þéttriðnu neti rannsóknarstöðva á Suðurskautslandinu völdu þáverandi Sovétríki að koma sínum stöðvum fyrir á öllum þeim landsvæðum sem aðrar þjóðir gera tilkall til. Nú eru rússnesku rannsóknarstöðvarnar úreltar. „Rannsóknarstöðvar Rússa eru vandamál á Suðurskautslandinu. Augljóst er að Rússar hafa ekki efni á að hreinsa til eftir sig. Það er bæði efnaúrgangur og geislavirkur úrgangur í kringum stöðvar þeirra," segir Roque Tomas Scarpa. Bandaríkjamenn völdu bæði ögrandi og nýstárlega leið þegar þeir völdu sinni rannsóknarstöð stað. Hún er á landfræðilega Suðurskautinu miðju, á 90. gráðu og heitir Scott-Amundsen-stöðin til heiðurs heimskautaförunum frægu. Stórir hlutar bandarísku rannsóknarstöðvarinnar eru byggðir undir ísnum en á flugbrautinni á ísnum, sem rannsóknarstöðinni tilheyrir, geta stórar flutningaflugvélar lent. Friðarsamningar Eftir mikla valdabaráttu um yfirráð á Suðurskautinu, bæði á sviði stjórnmála og hermála, náðist einstæður alþjóðlegur samningur árið 1961 svokallaður suðurskautssamningur. Hann var undirritaður af 12 þjóðum sem áttu hagsmuna að gæta á Suðurskautinu, ásamt fleiri þjóðum, m.a. Danmörku. Með samningnum er Suðurskautslandið lýst friðland og þar eru hvers konar viðskipti bönnuð. Grunnhugsunin er sú að á Suðurskautslandinu skuli stunda rannsóknir í þágu manna og dýra. Við endurskoðun samningsins árið 1991 var ákveðið að þar mætti ekki stunda námugröft í 50 ár. Ís til Arabíu Í tímans rás hafa komið fram margar og margbreytilegar hugmyndir um nýtingu Suðurskautslandsins. Sumir töldu að þessi kalda heimsálfa gæti orðið langtímageymsla fyrir matvæli, m.a. kornvörur. Í ljós kom að þessari hugmynd var ekki hægt að hrinda í framkvæmd vegna mikils flutningskostnaðar. Önnur lönd hafa lengi átt þá ósk að geta geymt kjarnorkuúrgang á eyjunni, en því var harðlega mótmælt og endanlega hafnað með Suðurskautssamningnum. Þá hafa komið fram hugmyndir um að finna markað fyrir sjálfan ísinn. Ísinn er sums staðar mörgþúsund ára gamall. Hann brotnar og verður að þéttum ísjökum sem eru miklu lengur að bráðna en venjulegur ís. Nokkrir arabískir olíufurstar fengu þá hugmynd að hægt væri að flytja ísinn til svæða þar sem vatnsskortur ríkir. „Fyrir nokkrum árum reyndu þeir að flytja ísjaka í eyðimörkina. Þeir höfðu reiknað út að með stöðugum ísflutningum gætu þeir leyst drykkjarvatnsskortinn," segir Roque Tomas Scarpa. Ísjakarnir voru sveipaðir nylonefni sem hrinti frá sér sólarljósi. Þessi fyrirætlun reyndist óframkvæmanleg - enn á ný vegna flutningskostnaðar. En Chilebúinn sem hefur langa reynslu af Suðurskautslandinu telur ísinn ljómandi góðan. „Ef maður setur mola af kristaltærum, gömlum ís í viskíglasið sitt eitthvert kvöldið á rannsóknarstöðinni kemst maður að raun um að hann er lengi að bráðna. Einn ísmoli endist í þrjú glös," segir hann. Griðastaður náttúrunnar Roque Tomas Scarpa segir rannsóknarniðurstöður ekki umfangsmiklar - en hins vegar mikilvægar. Menn hafa komist að því að miklu hlýrra var á þessu ísasvæði fyrir 120 milljónum ára. Þá voru risaeðlur á beit þar sem nú er ísbreiða. Það eru ekki mörg dýr sem geta lifað af í þessum ógnarkulda. „Þessa stundina er verið að rannsaka mörgþúsund ára gamalt loft sem fundist hefur í litlum hólfum í ísnum. Sýklar, frjókorn og annað þess háttar getur gefið miklar upplýsingar um þróun jarðarinnar." Enginn á Suðurskautslandið. Mörgum finnst að Sameinuðu þjóðirnar ættu að ráða yfir þessum ísbreiðum en engin slík yfirráð hafa verið ákveðin. Í bili tilheyrir ísálfan mannkyninu, hún er griðastaður náttúrunnar. Þar hafa nokkrar dýrategundir lifað af til þessa í hárfínu jafnvægi við vistkerfið. „Margt bendir til þess að Suðurskautslandið fái að vera í friði í mörg, mörg ár enn," segir Roque Tomas Scarpa. Skoðaðu kort og aðalatriði í „Suðurskautssamningnum".