Efni á þessari síðu:
Staðreyndir
Loftslag og gróðurfar
Atvinnulíf
Þjóðir og tungumál
Þróunaraðstoð
Sagan - 
hér er kort af „Afríku nýlenduveldanna“
Um rík og fátæk lönd
10-ára áætlun um skólamál
- sem hét Efri Volta til 1984.
 |
Þú getur aflað þér frekari vitneskju og leitað upplýsinga um landið
og þjóðina með því að velja efnisflokkana sem nefndir eru hér á
eftir. Þú finnur almennar landfræðilegar upplýsingar, m.a. um stærð landsins,
fjárhag og lífskjör með því að smella.
Danska dagblaðið Jyllandsposten hefur komið ýmsum almennum upplýsingum um Búrkína
Fasó fyrir á alfræðisíðum sínum - „Leksikon“.
Þær finnur þú hér:
http://www.jp.dk/cgi-bin/dbpublish.dll?page=jp-explorer/leksikon/artikel&art_id=997321
Utanríkisráðuneytið í Danmörku (Danida) hefur líka ýmsar tölulegar
upplýsingar um Búrkína Fasó:
http://www.um.dk/udenrigspolitik/udviklingspolitik/landestrategier/burkina/burkina32.html
Ef þú vilt lesa meira á dönsku um landafræði, fjárhag og stjórnkerfi
í Búrkína Fasó getur þú smellt á:
http://www.um.dk/udenrigspolitik/udviklingspolitik/landestrategier/burkina/
Þú getur líka fundið myndir frá Búrkína Fasó hér:
http://www.geocities.com/TheTropics/Cabana/3932/main.htm
Í Búrkína Fasó er hitabeltisloftslag með miklum þurrkum og regntíma. Fjöldi mánaða með úrkomu og úrkomumagn breytist frá norðri til suðurs. Þess vegna er mikill munur á því hvaða jurtir vaxa á mismunandi svæðum.
Þú getur séð hvernig veðrið er í dag og veðurspána fyrir Ouagadougou.
Athugaðu svo á morgun hvort hún var rétt. Veðurspáin er á ensku, en
hún er auðskiljanleg:
http://weather.yahoo.com/forecast/Ouagadougou_HV_c.html
Frá því í nóvember og þangað til í mars er norðaustanvindur
ríkjandi. Þessir vindar kallast „harmattan“. Vindurinn kemur frá Sahara, hann er þurr
og ber fínt ryk inn yfir landið.
Í febrúar - mars hitnar mikið og liggur lægð yfir Sahara.
Lægðin dregur til sín rakt loft úr Gíneaflóanum. Það verður
að suðvestan monsúnvindi. Hann færir með sér úrkomu, einkum í suðurhéruðum
landsins. Monsúnvindurinn nær ekki alltaf alla leið inn yfir norðurhéruð Búrkína
Fasó og það getur haft afdrifaríkar afleiðingar fyrir það landsvæði.
Þar sem úrkoman getur verið mjög breytileg frá ári til árs, fylgjast
menn áhugasamir með veðurútlitinu. Á þessari síðu sem er á
frönsku finnur þú upplýsingar um úrkomu víðsvegar í landinu yfir
nokkurra ára tímabil og samanburð við meðalúrkomuna:
http://ohraoc.orstom.bf/HTMLF/ETUDES/METEO/DECADES/PLDECAD.HTM
Ef ekki rignir mörg ár í röð er mjög hætt við því að
eyðimörkin stækki til suðurs. Þessi stækkun eyðimerkurinnar hefur haft afdrifaríkar
afleiðingar fyrir fólkið í Búrkína Fasó.
Tafla yfir veðurfar í Ouagadougou:
| Ouagadougou | jan. | feb. | mars | apríl | maí | júní | júlí | ágúst | sept. | okt. | nóv. | des. |
| Meðalhiti C° | 25 | 29 | 32 | 33 | 32 | 30 | 28 | 27 | 28 | 29 | 29 | 2 |
| Úrkoma í mm | 0 | 2 | 13 | 16 | 83 | 122 | 203 | 280 | 144 | 33 | 1 | 0 |
| Dagar með úrkomu | 0 | 1 | 2 | 3 | 6 | 9 | 11 | 14 | 10 | 4 | 1 | 1 |
| Sólskinsstundir | 277 | 252 | 281 | 250 | 264 | 241 | 227 | 177 | 213 | 287 | 202 | 280 |
Veðurfarstöflur segja ekkert um einstök ár, þar kemur fram meðaltal hita, úrkomu
og úrkomudaga á 30 ára tímabili. Veðurfarstöflu eins og þessa frá
Ouagadougou er hægt að setja upp í línurit sem auðvelt er að lesa.
Þessi krækja sýnir þér úrkomu- og hitalínurit frá ýmsum
landshlutum. Á þeim sést greinilega hver munur er á norðurhéruðum og
suðursvæðum Búrkína Fasó.
Á línuritunum sérðu kúrfur sem sýna bæði meðalhita og minnsta
hita. Þegar ekki er skýjað verður mikill hitamunur dags og nætur. Í skýjuðu
veðri er munurinn ekki nærri því svona mikill. Þó síðan sé
á frönsku er hún auðakiljanleg.
http://www.fao.org/giews/french/basedocs/bkf/bkfmet1f.stm
Það gæti verið áhugavert að skoða gervitunglamyndir af skýjafarinu yfir
Norður-Afríku fyrr í dag. Skoðaðu:
http://ca.weather.yahoo.com/graphics/european/unlabeled/satellite/africa.html
Berðu saman við aðra hluta Afríku:
http://www.acmad.ne/uk/
Atvinnulífið líkist á mörgum sviðum atvinnulífi í öðrum
þróunarlöndum. Á töflunni hér fyrir neðan má sjá skiptinguna
milli aðalatvinnuveganna. Svona töflu verður þó að taka með ákveðnum
fyrirvara í Búrkína Fasó eins og í öðrum þróunarlöndum.
Smákaupmenn, fólk sem stundar ýmsa framleiðslu í litlum mæli og fólk
sem vinnur tímabundin störf er ekki talið með.
Hlutur þjóðarframleiðslu í %
|
1960 |
1965 |
1970 |
1980 |
1985 |
1993 |
|
| Aðalatvinnuvegur (landbúnaður) |
55 |
53 |
42 |
41 |
45 |
44 |
| Annar aðalatvinnuvegur (iðnaður) |
16 |
20 |
21 |
16 |
22 |
20 |
| Þriðji aðalatvinnuvegur (þjónustustörf) |
29 |
27 |
37 |
43 |
33 |
37 |
Margt fólk flytur til héraðanna um miðbik landsins og til suðvesturhéraðanna þar sem meiri möguleikar eru til landbúnaðar. Einkum er þéttbýlt í miðhéruðunum eins og sjá má af fólksfjöldakortinu hér fyrir neðan.
Í Búrkína Fasó býr ótrúlegur fjöldi þjóðernisbrota
sem hvert um sig talar eigið tungumál. Sum tungumálin líkjast hvert öðru, önnur
eru mjög frábrugðin. Við nefnum fólk frá Búrkína Fasó Búrkína,
óháð því frá hvaða þjóðarbroti það er upprunnið.
Stærsti hópurinn eru Mossíar. Fyrir mörg hundruð áðum stofnuðu þeir
eigið ríki (Sjá kafla um sögu Búrkína Fasó).
Tungumál Mossíanna og Gourmantché-fólksins heitir „more“. Það er einkum talað
á miðsvæðum landsins og í austur hluta þess.
Næstútbreiddast er tungumálið „duala“, sem margir þjóðflokkar í
austurhluta landsins tala. Það er líka algengt í kringum næst stærstu borgina
Bobo Dioulasso.
Annað þjóðarbrot sem hér skal nefna er Peular (= Fulbernar, Ffulani eða Fulbé).
Þeirra tungumál heitir fulani.
Á norðausturhorni landsins býr Tuareger-fólkið, stundum kallað eyðimerkurfólkið.
Áður fyrr réði sá þjóðflokkur yfir öðrum þjóðflokki
Bella-fólkinu. Það býr á sömu svæðum.
Á sumum svæðum eru ákveðnir þjóðflokkar ráðandi, en fólksflutningar
hafa verið miklir og mjög algengt er að mörg þjóðarbrot búi á
sama svæði eða í sama bæ. Þess vegna er líka algengt að fólk
geti gert sig skiljanlegt á mörgum tungumálum.
Franska hefur verið valin opinbert mál og er einnig notuð í skólunum.
Þjóðirnar flytja sig ekki eingöngu til innan Búrkína Fasó. Fjölmargir
búa einnig í nágrannaríkjunum.
Landamæri í Afríku fara sjaldnast eftir því hvar einstök þjóðarbrot
búa.
Þú sérð hvað þetta er flókið ef þú smellir hér
fyrir neðan. Þá sérðu kort með yfirliti yfir öll þjóðarbrotin.
http://www.ethnologue.com/show_map.asp?name=Burkina+Faso
Hér eru líka upplýsingar á ensku um einstök þjóðarbrot eða
ættbálka sem búa í Búrkína Fasó.
Í textanum eru líka tölur sem sýna fjölda í nágrannalöndunum.
http://expedition.bensenville.lib.il.us/Africa/BurkinaFaso/ethnicgroups.htm
Þessi geysilega fjölbreytni gæti ef til vill leitt til ósamkomulags, en þolinmæðin
er mikil og ólík tungumál, hefðir og trúarbrögð reka ekki fleig í
samkomulagið.
Landið Búrkína Fasó er háð þróunaraðstoð frá
öðrum löndum.
Fátækt, fólksfjölgun, breytileg úrkoma og ágangur á náttúruna
verða til þess að gera tilveruna erfiða fyrir fólkið sem þarna býr.
Frakkland leggur langmest til þróunarhjálparinnar. Önnur lönd sem leggja til hjálp
eru Þýskaland, Holland, Ítalía og Danmörk.
Auk þeirrar hjálpar sem þessi lönd veita er einnig tekið við framlögum frá
ýmsum alþjóðlegum sjóðum og samtökum.
Árið 1993 varð Búrkína Fasó eitt af „verkefnislöndum“ Danmerkur. Það
eru þau lönd kölluð sem Danir hafa ákveðið að beina þróunarhjálp
sinni sérstaklega til. Þróunaraðstoðin er skipulögð af Danida.
Í þessu þorpi er vatnsdæla sem tryggir nokkurn veginn hreint drykkjarvatn.
Danska þróunaraðstoðin beinist sérstaklega að orkumálum, vatnsbúskap
og landbúnaði.
Auk þessa hefur Danmörk stutt kennslu í heilsugæslu, málefnum kvenna og bættum
mannréttindum.
Önnur dönsk samtök sem taka þátt í þróunarstarfinu eru
Rauði krossinn og Neyðaraðstoð þjóðkirkjunnar.
Á þessari vefsíðu Danida má lesa á dönsku ítarlega texta með
upplýsingum um þróunarskipulagið. Efnisyfirlitið gefur efnisflokka til kynna:
http://www.um.dk/udenrigspolitik/udviklingspolitik/landestrategier/burkina/
Nýjustu fréttir frá Danida:
http://www.um.dk/cgi-bin/um/bos/danidanyt/danidanyt.parser.pl?boskey=29&key=3&layout=danidanyt&loc=/html/um/layout/
Ekki er vitað hvenær maðurinn settist fyrst að í Búrkína Fasó,
en fyrstu merki þess benda til að þar hafi fólk búið alveg eins lengi og í
Danmörku, þ.e.a.s. frá fyrstu steinöld fyrir 10-12.000 árum. Á þeim
tíma bjuggu samfélög veiðimanna og safnara á þessu svæði. En á
næstu árþúsundum varð loftslagið þurrara og þurrgresjan í
norðurhluta landsins varð að eyðimörkinni sem nú heitir Sahara. Smám saman komu
fram bændur og hirðingjar. Í fyrstu lifðu samfélög þessi hlið við
hlið en brátt voru dagar veiðimannanna taldir. Bændurnir boluðu þeim frá
veiðilendunum til þess að geta tekið landið til ræktunar fyrir korn og aðrar afurðir.
Bændurnir voru fjölmennastir og þeir voru líka best vopnum búnir. Þeir kunnu
nefnilega að nýta sér járn, ekki aðeins í verkfæri til jarðyrkju
heldur einnig til vopnasmíði og vopn þeirra voru miklu áhrifaríkari en steinvopn
hinna.
Ekki er margt vitað um hvernig lífið var á tímabilinu frá fornöld í
Evrópu, þ.e.a.s. frá árinu 500 fyrir okkar tímatal og til loka miðalda um
1400. Vitað er að konungsríki hafa bæði risið og hnigið í nágrannalöndunum
en ekki er vitað hvernig lífið þróaðist í Búrkína Fasó,
það er ekki einu sinni vitað með vissu hvort þar bjó fólk. En undir lok 15.
aldar má gera sér hugmynd af lífi fólks á svæðinu. Ekki var til neitt
ritmál svo frásagnir og þjóðsögur hafa lifað í munnlegri geymd afrísku
sögumannanna í mörghundruð ár. Til þess að skilja sögu Búrkína
Fasó er mikilvægt að vita að þar bjuggu - og búa enn - margir ólíkir
þjóðflokkar sem hafa ólík trúarbrögð, tungumál og lífshætti.
Stærsti hópurinn er Mossi-þjóðflokkurinn, honum tilheyrir um helmingur íbúanna.
Hjá þeim þjóðflokki er hefð fyrir árangursríkum stjórnarháttum,
en mörg önnur minni þjóðarbrot í vestri og suðri eiga ekki slíkar
hefðir.
Á árunum um 1500 fóru Evrópubúar að leggja undir sig nýlendur í Afríku og Ameríku. Á næstu öldum þar á eftir markaði nýlendustefnan spor í sögu þessa heimshluta og þarmeð einnig sögu Búrkína Fasó. Þrælasala var ríkur þáttur á fyrri hluta nýlendutímans. Vestur-Afríka fór ekki varhluta af þessum viðskiptum. Áhugi Frakka á svæðinu sem síðar varð Búrkína Fasó vaknaði þegar vísindamenn tóku sér fyrir hendur ferðalög frá ströndinni og inn í landið eftir fund sem haldinn var í Berlín í Þýskalandi 1884-85, þar sem leiðandi þjóðir í Evrópu skiptu Afríku milli sín (sjá kort). Frakkland náði brátt hervaldi yfir vestur- og suðurhluta svæðisins. Það reyndist þeim auðvelt vegna innbyrðis óeiningar ættflokkanna sem þar bjuggu. Með litlum tilkostnaði mátti egna einn hópinn gegn öðrum og gera síðan samkomulag um hervernd Frakka. Við og við varð þó að beita hervaldi, t.d. þegar borgin Ouagadougou var unnin árið 1897.
Í upphafi var Búrkína Fasó hluti stórrar franskrar nýlendu. Árið
1919 var ákveðið að landið væri sjálfstæð nýlenda og hét
þá Efri Volta. Eftir seinni heimstyrjöldina varð Efri Volta nokkurs konar fjarlæg hjálenda
Frakka í Vestur-Afríku og fékk ákveðið sjálfstæði. Landinu
stjórnaði franskur landsstjóri en Afríkumenn fengu leyfi til að taka þátt
í ýmsum nefndum sem lögðu honum til ráð. Með þessu hófst nútímalegt
stjórnskipulag. Upp úr 1950 varð ljóst að dagar Frakklands sem nýlenduveldis
í Vestur-Afríku voru taldir. Það var þó ekki átakalaust, upp kom fjöldi
ágreiningsmála milli stjórnmálaflokka og trúflokka og Mossí-fólkið
reyndi að ná sem mestum völdum. Ýmis öfl reyndu að sameina hin ólíku
svæði í eitt ríki, en þessu lauk með því að Efri Volta lýsti
yfir sjálfstæði sem lýðveldi með eiginn fána og þjóðsöng
11. desember 1959. Formlegt sjálfstæði varð að veruleika í ágúst
árið eftir og uppbygging Búrkína Fasó eins og landið er nú gat hafist.
Þeim tíma sem liðinn er frá því að sjálfstæði var lýst yfir má skipta í þrjú tímabil. Fyrsta tímabilið frá 1960 til 1983 reyndu stjórnir af ýmsum toga að byggja upp nútíma ríki. Í Búrkína Fasó, eins og í mörgum öðrum Afríkulöndum, gegndi herinn ákveðnu hlutverki og tók margsinnis völdin með því að gera stjórnarbyltingu. Það gerðist einnig árið 1983 eftir langt óróatímabil og þá sló í fyrsta sinn í blóðuga bardaga. Nýi forsetinn Sankara talaði um nýja tíma, hann sagði að fátækt og ofsótt fólk í bæjunum, en einkum á landsbyggðinni ætti að öðlast aukin áhrif og landið í heild að losna undan nýlenduokinu. Menn ættu að reiða sig á eigið afl og möguleika og ekki að byggja á utanaðkomandi aðstoð. Ári síðar fékk landið opinberlega það nafn sem það ber nú - Búrkína Fasó þýðir „land hinna réttlátu“. Hugmynd Sankara var að flýta uppbyggingu Búrkína eins og hægt var, en þrátt fyrir að hann stofnaði til margvíslegra umbótaverkefna m.a. með stofnun skóla og heilsugæslustöðva í þorpunum átti hann marga óvildarmenn í þessu sundraða landi. Árið 1987 var hann myrtur þegar núverandi forseti, Compaoré náði völdum í stjórnarbyltingu. Nú hófst nýtt tímabil í lífi hinnar ungu þjóðar.
Á árunum upp úr 1980 urðu miklir þurrkar í Búrkína Fasó,
eyðimörkin breiddi úr sér og hungursneyð ógnaði íbúunum. Þróunaraðstoð
vestrænna þjóða var í auknum mæli skilyrt lýðræðislegri
þróun og baráttu gegn spillingu, slæmum stjórnendum o.fl. Næstu ár
á eftir var þróunin í Búrkína Fasó hæg; en árið
1991 voru samþykkt ný stjórnskipunarlög sem áttu að ryðja brautina fyrir
aukið lýðræði. Í árslok ákvað Compaoré að boða
til forsetakosninga eftir stutt tímabil bráðabirgðastjórnar í því
augnamiði að ná fram „þjóðarsátt“. Meirihluti stjórnarandstöðunnar
hunsaði kosningarnar og trúði ekki á loforð Compaorés. Aðeins 25% atkvæðisbærra
greiddu atkvæði.
Fram á síðustu ár hefur Búrkína Fasó smám saman tekið
skref til aukins lýðræðis. Leiðin hefur ekki verið greið en árangurinn
hefur verið svo góður að landið er nú „undir verndarvæng“ vestrænna ríkja.
Það hefur verið mikil þátttaka í kosningum. Fyrri forseti, sá sem var
myrtur, á sér enn sína stuðningsmenn en samt lítur út fyrir að Compaoré
sé tryggur í valdastól.
Nýlendustefna
Landafundirnir miklu á 15. og 16. öld lögðu grunn að nýlenduveldum í
flestum heimshlutum. Í Afríku voru það í upphafi fyrst og fremst strandhéruðin
sem gerð voru að nýlendum. Þannig var grunnur lagður að einu horninu í svokölluðum
verslunarþríhyrning.
Helstu nýlenduveldin voru í byrjun England, Portúgal og Spánn. Þau réðu
yfir öflugum flota sem gat siglt um heimshöfin.
Á næstu öldum varð verslunarþríhyrningurinn til og náði til heimshlutanna
þriggja. Ódýrar vörur, vopn og vefnaðarvörur voru flutt frá Evrópu
til hinna nýfundnu landa í Vestur-Afríku. Með þeim var greitt fyrir þræla
sem fangaðir voru og sendir með skipum til Ameríku þar sem plantekrueigendur keyptu þá.
Þrælarnir unnu á bómullar-, sykurreyr- og tóbaksökrum. Þessar vörur
voru svo sendar til Evrópu þar sem þær voru fullunnar í efni og fatnað, vindla
og píputóbak. Þannig má hugsa sér ferðir um heimshlutana þrjá
í nokkurs konar þríhyrning. Danir tóku þátt í þessum flutningum.
Danska nýlendan við Gullströndina (þar sem nú heitir Ghana) var um árabil miðstöð
þrælaverslunar við danskar nýlendur í Vesturindíum. Þessar nýlendur
voru síðar seldar Englendingum.
Það var ekki fyrr en um 1870 sem kerfisbundinni verslun með þræla var hætt í
Vestur-Afríku. Áhugi Evrópumanna af öðrum toga vaknaði nú á þessum
heimshluta. Skoðaðu kort af "Nýlenduveldum í Afríku"
Landkönnuðir fóru lengra og lengra inn í landið. Smám saman var nú
einnig farið að rækta jörðina og vinna mikilvægt hráefni úr jörðu.
Þeir sem fyrstir komu eignuðust rétt á viðkomandi svæðum. Afríkubúar
gátu lítið gert gegn hervaldi Evrópumanna. Af og til sló í brýnu
milli Evrópulandanna um rétt til yfirráða á landssvæðum í Afríku.
Til að komast hjá stríðsátökum kallaði Bismarck, kanslari í Þýskalandi
nýlenduveldin til fundar í Berlín haustið 1884. Þar komust menn að samkomulagi
um reglur um skiptingu Afríku - en heimamenn voru hins vegar ekki spurðir! Á fáum árum
yfirtóku Evrópuþjóðir þannig næstum allt landsvæði í
Afríku. Þar voru Englendingar og Frakkar í fararbroddi. Önnur nýlenduveldi í
Evrópu voru Belgía, Ítalía, Spánn, Þýskaland og Portúgal.
Heimstyrjaldirnar, sem einnig voru nýlendustríð, breyttu ýmsu á Afríkukortinu
á þessari öld, en það var ekki fyrr en við lok 6. áratugarins sem sjálfstæðið
steig sín fyrstu spor í Afríku. Rótttækar breytingar urðu og þrátt
fyrir mikil áhrif frá Evrópu voru landamæri víða dregin eftir fyrri nýlendum.
Þjóðarbrot sem áður höfðu mikil tengsl voru aðskilin með landamærum,
en önnur sem áttu í erjum, urðu íbúar sama lands. Þetta hefur leitt
til mikilla átaka og stofnað til styrjalda fram á okkar tíma.
Verslun með þræla
Verslað var með þræla löngu áður en Evrópubúar komu til Afríku.
Í stríðum og erjum þjóðflokka var litið á fanga sem herfang og þeir
voru m.a. seldir arabískum þrælasölum. En í 300 ár eftir að fyrstu Evrópubúarnir
komu til Afríku var verslun með þræla skipulagður atvinnuvegur. Mikill skortur var á
vinnuafli í nýja heiminum, í Ameríku. Indíánarnir réðu ekki
við erfið lífsskilyrði á risastórum plantekrunum og þannig var fyrsta skrefið
stigið til þrælainnflutnings frá Afríku. Frá því um1500 og til
1870 voru margar milljónir afrískra þræla sendir með skipum til Ameríku. Talið
er að allt að 20 milljónir þræla hafi verið sendir á skipum til Ameríku.
Þótt aðeins sé skoðað tímabilið frá 1700 til 1800 voru um 7 milljónir
þræla fluttir til Ameríku, þar af um 3 milljónir til Brasilíu einnar. Á
sama tíma voru einnig fluttir þrælar til Asíu og Arabíu. Þangað var
send um 1 milljón þræla.
Verslun með þræla hafði afdrifaríkar afleiðingar fyrir blökkumenn í
Afríku. Sum héruð lögðust alveg í eyði þegar þrælasalar
brutu sér leið með valdi. Þúsundir þorpa voru brennd til grunna, akrar eyðilagðir
og kvikfé slátrað. Þrælasalarnir leituðu ungra karla og kvenna en börn og
gamalmenni voru skilin eftir og þeirra beið hungurdauðinn. Einnig urðu skotvopn algeng. Ættbálkarnir
sem höfðu mest tengsl við Evrópubúa gátu nú með þessum vopnum
náð völdum yfir aðra ættbálka. Afleiðingin varð að hernaðarástand
og ókyrrð ríkti víða í Afríku.
Einnig má geta þess að frá upphafi var litið á þræla sem verslunarvöru.
Ekki var litið á þá sem fólk, heldur mátti fara með þá eins
og skepnur, já oft verr. Þeir voru hlekkjaðir, brennimerktir og lamdir með svipum, margir
þrælar dóu vegna ómannúðlegrar meðferðar - á skipsfjöl,
ef þeir reyndu að flýja eða vegna ofbeldis sem þeir voru beittir. Þrælaverslunin
er mikilvæg ástæða þess að upp risu fordómar gegn Afríkubúum,
fordómar sem enn þann dag í dag koma fram í kynþáttahatri í mörgum
löndum.
Það var ekki fyrr en um 1870 sem skipulögð verslun með þræla var aflögð,
en afleiðingarnar má enn sjá í Afríku nútímans.
Í Búrkína Fasó eru mörg ólík trúarbrögð. Þegar rætt er um hefðbundin trúarbrögð er „andatrúin“ svonefnda oft nefnd til sögunnar. En í trúarbrögðunum felst margt fleira en andatrúin. Í flestum trúarbrögðum í Búrkína Fasó trúa menn á einn skapara alheims. Evrópumenn hafa misskilið þetta og talið að um marga mismunandi guði væri að ræða. Sú trú er algeng að mennirnir geti ekki lengur nálgast þann guð sem skapaði jörðina og lífið. Þess vegna eru notaðir helgisiðir, fórnir, grímudansar og annað þess háttar til að ná til guðs. Það getur verið til að biðja um góða uppskeru, lækningu sjúkdóma eða til að tryggja frjósemi. Þó að bæði kristni og íslam séu til staðar - reiknað er með að u.þ.b. 12% þjóðarinnar séu kristin og u.þ.b. 35% múslimar - eiga hefðbundin trúarbrögð enn rík tök í þjóðinni. Sambandið við forfeðurna er mikilvægur þáttur í trúarbrögðum Búrkína og verndargripir eru mikilvægir. Þetta á bæði við um áhangendur hefðbundinna trúarbragða og þá sem snúist hafa til "nýrrar" trúar, íslams og kristni. Þrátt fyrir þessi ólíku trúarbrögð ríkir mikil víðsýni um slík mál í Búrkína Fasó, jafnvel er hægt að fylgja ákveðnum stefnum innan hinna mismunandi trúflokka. T.d. eru til múslimar sem fullyrða að ekki skuli leita Múhameðs í Mekka heldur í Bani.
Talið er að Mossi-þjóðflokkurinn komi frá svæðinu umhverfis Tchad-vatnið
og að Berbaþjóðflokkar hafi rekið hann þaðan í vesturátt. Mossi-fólkið
settist að við ána Níger en tók sig upp aftur og hélt áfram inn í
norðurhéruð Ghana á 11. öld. Fólkið settist að í litlum bæ
sem hét Gambaga, og gerði hann að höfuðstað sínum. Þaðan stjórnuðu
margar kynslóðir konunga sem kallaðir voru Nedega. Þeir voru valdamiklir á 12. og allt
til 14. aldar. Þeir náðu völdum í nágrannahéruðunum þar sem
nú er Búrkína Fasó þar sem upphaflegu íbúar landsins áttu
heima. Þessum árangri náður þeir m.a. með því að nota harðskeytt
riddaralið. Slíkt var áður óþekkt.
Undir lok 15. aldar var grunnurinn lagður að veldi Mossí-fólksins. Þeir bjuggu við
skilvirkt þjóðfélagsskipulag, höfðu sterkan her og gátu staðið
gegn öllum utanaðkomandi árásum og innbyrðis ósætti í næstu
aldir - já alveg fram undir upphaf nýlendustjórnar frakka. Hvernig gat það verið?
Skýringin er sú að auk góðra vopna og skjótra hesta bjuggu þeir yfir
þekkingu á nýjum stjórnarháttum. Menn gerðu upp sakir við fyrri skilning
á guðdómlegu valdi. Nú var einn almáttugur guð Wende - stríðsguðinn,
og valdið skilgreint á nýjan hátt: Nú voru fjölskyldan og þorpið
ekki lengur grundvöllur valdsins heldur guðdómlegur kraftur Naam - vald þess guðs sem
leyfir einum manni að ráða yfir öðrum. Og þetta vald höfðu aðeins þeir
sem skipulagt höfðu veldi Mossí-ættbálksins. Mossí-fólkinu tókst
að fá aðra þjóðflokka í nágrenninu til samstarfs, þeim tókst
að sannfæra nágranna sína um að nýja samfélagið - ríkið
- gæti verndað þá fyrir öðrum óvinum. Fólkið fékk frið
til að lifa lífi sínu, stunda verslun og rækta jörðina. Það fékk
að halda tryggð við guð sinn Tenga, guð jarðarinnar og eldingarinnar. Tenga bjó
yfir því afli sem nauðsynlegt er frjóseminni. Þannig hafði Mossí-fólkið
tryggt sér nauðsynlegt lífsviðurværi. Bændur báru mikla ábyrgð
að þessu leyti og næstu aldir liðu í góðri samvinnu við Mossí-fólkið.
Á 500 ára tímabili urðu ólík þjóðarbrot innan ríkis
Mossía að einni þjóð Moogo („heimurinn“) sem telur u.þ.b. 5 milljónir.
Ekki er um að ræða eitt ríki heldur samband 19-20 konungsríkja. Þarna gat fólk
búið við öryggi en í jaðarbyggðunum var mikið um erjur þjóðflokka.
Það varð m.a. til þess að Frökkum varð svo auðvelt sem raun ber vitni að
vinna sér nýlendur í Afríku í lok 19. aldarinnar.
Vissir þú þetta?:
|
|
|
|
|
|
|
|
10. desember samþykktu ráðherrar Búrkína Fasó þessa tíu ára áætlun um skólastarf í landinu.
Áætlunin byggir á sjö meginþáttum (verkefnum), sem hafa eftirfarandi markmið:
|
|
|
|
|
|
Alex, Ben. (1987). Chebet og týndi kiðlingurinn.
Reykjavík: Bókaútg. Salt. (Börn um víða veröld). Saga um Afríkustúlkuna
Chebet, sem fer að leita að kiðlingnum sínum og lendir í ýmsum ævintýrum.
Bók fyrir yngstu lesendurna.
Arngunnur Ýr Gylfadóttir. (1997). Tígrisdýrið
og vindhviðan mikla.
Reykjavík: MM. Gamalt ævintýri frá Afríku endursagt og myndskreytt af höfundi.
Stórt og greinilegt letur.
Blixen, Karen. (1986). Jörð
í Afríku. Reykjavík:
Uglan. Sagan segir frá ævintýralegu lífi höfundar í Afríku á
árunum 1913 - 1931.
Boucher, Alan. (1971). Við sagnabrunninn : sögur og ævintýri
frá ýmsum löndum.
Reykjavík: MM, s. 239-250. Ævintýri frá Vestur-Afríku.
Clarke, Mollie og Darwin, Beatrice. (1974). Congo
boy : an African folk tale. New York:
Scholastic. Skólaútgáfa, einfaldur texti.
Gillon, Werner. (1986). A short history of African art.
Penguin: Harmondsworth. Saga myndlistar í Afríku, m.a. fjallað um leirlist, útskurð
og hellamyndir.
Heimsatlas Máls og menningar
: landabréfabók 21. aldarinnar.
(1998). Ritstj. Björn Þorsteinsson og Kristján B. Jónasson. Reykjavík: MM,
s. 68-85.
Huxley, Elspeth. (1977). Livingstone og Afríkuferðir hans.
Reykjavík: ÖÖ. Ævisaga Livingstones segir m.a. frá trúboðsferðum
hans, baráttu gegn þrælaverslun og landkönnun í Afríku.
Jóhanna Kristjónsdóttir.
(1989). Dulmál dódófuglsins
: á ferð með augnablikinu um fjarlæg lönd. Reykjavík: Vaka-Helgafell, s. 17-28.
Bókin segir frá ferðalögum höfundar um framandi lönd, m.a. Afríkuríkinu
Rúanda. Aftast í bókinni eru kort og upplýsingar um löndin sem koma fyrir í
bókinni.
Lykkenborg, Liv Riktor. (1993). Mokoka. Reykjavík: Námsgagnastofnun.
Bókin segir frá stúlkunni Mokoka í Zambíu og lesandinn fylgir henni frá
bernskuárum fram á fullorðinsaldur. Sagan hentar yngri lesendum og hæglæsum.
Makeba, Miriam. (1988). Sangoma.
[án útgst.]: Warner Bros Records. 1 geisladiskur. Bæklingur fylgir með.
Þjóðlög frá Suður - Afríku.
Margrét Margeirsdóttir.
(1994). Paradís ferðamannsins
Suður-Afríka : land mikilla örlaga. Reykjavík:
Skjaldborg. Ferðasaga frá Suður - Afríku, ásamt ýmsum fróðleik um
land og þjóð.
Namibía. (2000). Smárit ÞSSÍ. Þróunarsamvinnustofnun Íslands. Reykjavík.
Newby, Eric. (1982). Könnunarsaga veraldar.
Reykjavík: ÖÖ.
Veraldarsaga landafunda og landkönnunar .
Newton, Alex. (1996). Central Africa : a travel survival kit.
Hawthorn: Lonely Planet. Ferðahandbók.
Newton, Alex og Else, David. (1995).
West-Africa : a lonely planet survival
kit. Hawthorn: Lonely Planet. Ferðahandbók.
Olderogge, Dmitry og Forman, Werner.
(1969). Negro art.
London: Hamlyn. Myndir af afrískum listmunum með skýringum.
Parrinder, Geoffrey. (1997). African mythology.
London: Chancellor. (Library of the world´s myths and legends).
Rice, Bill R. (1977). Á veiðiferðum í Afríku.
Reykjavík: Blaða- og bókaútgáfan.
Simensen, Jarle og Tägil, Sven.
(1994). Saga mannkyns 16 : veröldin
breytist. Kópavogur: AB, s.
166-181. Stjórnmál og efnahagsmál Afríku.
Stefán Jón Hafstein.
(1991). Guðirnir eru geggjaðir
: ferðasaga frá Afríku.
Reykjavík: MM. Ferðasaga og þjóðarlýsing höfundar, sem starfaði fyrir
Rauða krossinn í Eþíópíu og Súdan.
Söguatlas : mannkynssaga í
máli og myndum. (1992).
Umsjón með ísl. útgáfu Tryggvi Jakobsson og Bogi Indriðason. Reykjavík:
Námsgagnastofnun.
Tembo, Mwizenge. (1996). Legends of Africa.
New York: Friedman/Fairfax. Goðsagnir og þjóðsögur.
The music of South Africa. [á.á.].
London: World music network. 1 geisladiskur. Þjóðlög frá S - Afríku.
Vogt-Nielsen, Karl. (1986). Afrika
lever : en anderledes rejseguide om Burkina Faso og Elfenbenskysten. København: Nasala. Ferðahandbók.
Myndbönd um Afríku í Kynningarskrá Námsgagnastofnunar.
Upplýsingar um heimildir eru fengnar frá bókasafnskerfinu Feng, sem inniheldur skrá
yfir gögn almennings- og skólasafna.
