Sjálfbærni - Rit um grunnþætti menntunar

SJÁLFBÆRNI 42 Árið 1962 kom út bók Rachel Carson, Raddir vorsins þagna 29 , og hafði gífurleg áhrif. Hún fjallar um hvernig mengun virðir engin landamæri svo að eitur, sem er ætlað að eyða einni tegund skordýra, sytrar um allt lífkerfið með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Í kjölfarið komu út fleiri sambærilegar bækur og alls kyns úttektir og skýrslur sem veittu upplýsingar um slæmt ástand Jarðar og meðferð manna á henni. Kennarar tóku víða við sér og hófu að fræða nemendur sína um þetta efni. En fljótlega kom bakslag í kennsluna. Kennarar sögðust ekki geta fyllt nemendur sína vonleysi og örvinglan, ungt fólk hefði nægar áhyggjur af ýmsu í samfélaginu og sínu persónulega lífi þótt því væri ekki líka sagt að Jörðin væri að farast. Þetta var vítahringur. Menntun var það eina sem gæti fengið fólk og síðan samfélög til að breyta hegðun sinni. En hvernig menntun? Sest var á rökstóla. Umhverfismennt mætti ekki vera leiðinleg og niðurbrjótandi og valda ótta sem aðeins yrði til þess að fólk fylltist vonleysi og kysi helst að lifa í fáfræði og þeirri óskhyggju að þetta bjargaðist allt saman. Leitað var fanga um hugmyndafræði og aðferðir. Aftur var hægt að leita í viskubrunn Rachel Carson en að þessu sinni í bók hennar The Sense of Wonder 30 . Einnig til fjölmargra heimspekinga, landvarða og kennara sem lögðu áherslu á að umhverfismennt hæfist á því að börn og aðrir upplifðu og nytu náttúrunnar, færi að þykja vænt um hana, fyndu til virðingar fyrir henni og vildu þess vegna vernda hana. Þegar tengsl og viðhorf hefðu myndast og styrkst og fólk skildi „leikrit náttúrunnar“ þá sæi það jafnvel sjálft hvar aðgerða væri þörf og væri fúst til verka. Áfram væri þó mikilvægt að leiðbeina nemendum og örva úrvinnslu þeirra á upplifun sinni. Gífurlega mikið magn af námsefni og kennsluleiðbeiningum hefur verið samið í þessum anda víða erlendis og sumt af því hefur verið þýtt á íslensku 31 . Sannarlega verður því ekki neitað að umhverfisvandinn er ógn og vekur upp ugg og ótta. En það sem fyrst og fremst þarf þó að óttast er þekkingar- og viljaleysið. Kennarar eru lykilfólk til að ráðast gegn vanþekkingu og blása fólki í brjóst vilja til breytinga. Kennarar sem fylgjast vel með umhverfismálum hafa þróað kennslu sína í samræmi við nýjar áherslur og tíðaranda. Grunnstoð umhverfismenntar er náttúrufræði, fyrst og fremst vistfræði, að þekkja, skynja og skilja ferla náttúrunnar og lögmál hennar og bera virðingu fyrir þeim. Maðurinn verður ekki skilinn frá