Maður og náttúra

91 ERFÐIR OG ERFÐAEFNI Amínósýrur eru af mörgum gerðum og þær má tengja saman á mismunandi vegu í margs konar prótín. Prótínverksmiðjum er stýrt af DNA-sameindunum Frumur smíða prótín eftir forskrift tiltekins gens. Fyrst er búið til afrit af geninu í DNA-sameindinni. Afritið fer út úr kjarna frumunnar til prótínverksmiðja frumnanna, ríbósómanna. Þar er afritið af geninu í DNA-sameindinni notað sem mót til þess að tengja saman amínósýrur og búa til nýtt prótín. Bókstafirnir í DNA-sameindinni ákvarða í hvaða röð amínósýrurnar tengjast saman. Þrír bókstafir í röð í DNA-sameindinni eru kóði, venjulega nefndur tákni, fyrir tiltekna amínósýru. Til eru tuttugu mismunandi gerðir af amínósýrum og má tengja þær saman á marga vegu og fá þannig mörg og mismunandi prótín. Röð amínósýranna í prótínkeðjunni ákvarðar lögun prótínsameindarinnar og starfsemi hennar. Tiltekin röð amínósýra ræður því hvort prótínið verður til dæmis ensím eða byggingareining í vöðvafrumu. LÍF Í ÞRÓUN Gen eru forskrift að prótínum Við getum líkt DNA-sameindinni við safn mjög margra uppskrifta. Röð bókstafanna eftir DNA-sameindinni felur í sér upplýsingar um það hvernig fruman skuli búa til hin ýmsu prótín. Hvert gen er uppskrift að einu tilteknu prótíni eða lýsing á samsetningu þess. Prótín eru langar keðjur sem eru settar saman úr amínósýrum. Með hjálp forskriftarinnar í DNA-sameindinni tengir fruman saman mis- munandi amínósýrur í tiltekinni röð. Röð amínósýranna ákvarðar hvers konar prótín verður til. Prótínin gegna margvíslegum hlutverkum í frumunum. Sum þeirra eru byggingarefni frumnanna, önnur eru ensím og enn önnur eru boð- efni sem stýra starfsemi líkamans. Prótínin í líkamanum eru þess vegna grunnurinn að mismunandi líffræðilegum eiginleikum okkar. Genin eru ekki öll virk í einu Allar frumur líkamans hafa sömu upplýsingar í DNA-sameindum sín- um. Hvers vegna eru þá ekki allar frumurnar eins úr því að þær hafa allar sömu forskriftirnar að prótínum? Skýringin er sú að í tiltekinni frumugerð er aðeins hluti genanna virkur og sá hluti er ekki sá sami og í öðrum frumugerðum. Þetta veldur því að mismunandi prótín eru framleidd í hverri frumugerð. Þær verða því ólíkar í útliti og starfsemi. Amínósýrur Hluti prótíns Afrit af DNA Ríbósóm Amínósýrur Amínósýrur tengjast saman í prótínsameind Prótínið byrjar að taka á sig lögun Frumukjarni