Maður og náttúra

78 UMHVERFI OKKAR Klóruð vetniskolefnissambönd eru þrávirk eiturefni Klóruð vetniskolefnissambönd eru flokkur eiturefna sem finnast í umhverfinu. Þau eru úr frumefnunum kolefni, vetni og klór. Eitt þessara efna er skordýraeitrið DDT. Það var notað sem varnar- efni gegn skordýrum. PCB-efni eru annað dæmi. Þau eru notuð meðal annars í rafmagnsbúnað til einangrunar og sem varma- leiðarar. Þessi efni voru bönnuð með alþjóðlegum samningi árið 2001. Klóruð vetniskolefni geta myndast þegar sorpi er brennt. Þá myndast meðal annars díoxín sem eru í hópi eitruðustu efna sem þekkjast. Díoxín myndast líka þegar klór er notaður til bleikingar og við margs konar framleiðslu. Klóruð vetniskolefni geta valdið krabbameini og þau geta haft áhrif á fjölgun dýra. Skurnin á eggjum ránfugla verður til dæmis veikari og hún getur brotnað og þá koma engir ungar úr þeim. Legið í urtum (kvendýrum sela) getur orðið vanskapað svo að þær geta ekki eignast kópa. Nú hafa þjóðir heims náð samkomulagi um að banna framleiðslu á DDT og PCB-efnum og Ísland er aðili að þessu samkomulagi. En menn uppgötva stöðugt ný efni sem verka sem eitur á umhverfið. Nú eru gluggatjöld, húsgagnaáklæði, rafeinda- tæki og fleiri hlutir meðhöndlaðir með sérstökum eldtefjandi efnum til að draga úr eldhættu. Eldtefjandi efni minna um margt á PCB-efni og þau eru talin búa yfir sambærilegri hættu fyrir lífverur. Framleiðsla sumra þessara efna hefur nú verið bönnuð. Geyma verður geislavirkan úrgang Í kjarnorkuverum jarðar verða til á hverju ári mörg þúsund tonn af mjög geislavirkum úrgangi. Hann myndast úr því geislavirka eldsneyti sem er orkugjafi kjarnorkuveranna. Árlega falla auk þess til þúsundir tonna af lítið eða miðlungi mikið geislavirkum úrgangi úr tækjum sem eru einnig notuð í kjarnorkuverunum. Sá úrgangur, sem er mjög geisla- virkur, sendir frá sér hættulega geislun í hundruð þúsund ára en úr- gangur, sem er lítið eða miðlungi mikið geislavirkur, verður að vera í öruggum geymslum í 500 ár hið minnsta. Menn hafa ekki enn fundið örugga aðferð til þess að geyma mjög geislavirkan úrgang. Hvernig getum við verið viss um að geislavirknin leki ekki út í framtíðinni og skapi mikla hættu fyrir komandi kynslóðir? Plastpoka er brugðið utan um bananaklasana til þess að verja þá gegn skordýrum og halda á þeim hæfilegum raka. Þannig má minnka óæskilega notkun eiturefna. Hér má sjá aðvörunarmerki jónandi geislunar sem hefur verið notað áratugum saman. Það er þriggja laufa tákn með punkti í miðju.