Maður og náttúra

77 3.6 Þótt hvítabjörn lifi fjarri öllum stöðum þar sem mengun á upptök sín safnast margvísleg eiturefni fyrir í líkama hans. Umhverfiseitur og úrgangur Hvað er umhverfiseitur? Hvítabirnir, sem lifa allt umhverfis norðurpólinn, ættu að lifa í hreinasta umhverfi jarðar, langt frá öllum reykháfum og skólpveitum. Þrátt fyrir það greinast framandi og skað- leg efni í líkama þeirra. Hvernig hafa þessi efni borist alla leið til norðurpólsins? Skýringin er sú að til eru svokölluð þrávirk efni sem dreifast langar leiðir með vindi og vatni og alla leið til hvítabjarnanna lengst norður í höfum. Að efni sé þrávirkt merkir að það brotnar mjög hægt niður í náttúrunni og endist áratugum og jafnvel öldum saman. Efnin eru eitruð, jafnvel í litlum styrk, og kallast umhverfiseitur . Umhverfiseitur safnast upp í lífverum Umhverfiseitur eru yfirleitt fituleysanleg efni , þau leysast upp í fitu. Þess vegna komast þau auðveldlega inn í fituríka vefi og safnast þar fyrir. Styrkur þessara eiturefna í plöntu- og dýrasvifi getur verið marg- falt meiri en í vatninu sem svifið lifir í. Fiskar éta síðan dýrasvifið og eitrið úr því berst yfir í líkama fiskanna og safnast fyrir í fituvefjum. Vegna þess að hver fiskur étur mikið af svifi safnast sífellt meira af eiturefnunum upp í líkama hans. Þegar styrkur eiturefna eykst þannig í fæðukeðjunni tölum við um uppsöfnun eiturefna . Ef selur étur mikið af eitruðum fiski halda efnin áfram að hlaðast upp í líkama selsins. Loks getur hvítabjörn étið selinn og enn magnast styrkur eiturefnanna. Því ofar sem lífveran er í fæðukeðjunni þeimmun meiri verður styrkur eiturefnanna í líkama hennar. Menn, ránfuglar, selir, hvítabirnir og önnur rándýr eru toppneytendur og fá því í sig meira af umhverfiseitri en önnur dýr. Hjá spendýrum geta þessi eiturefni enn fremur borist frá móður til fósturs um naflastreng- inn og með móðurmjólkinni. Hún er fiturík og eiturefnin safnast því fyrir í henni. Vegna þess að eiturefni safnast fyrir í lífverum er oft mikið af þeim í topprándýrum á borð við seli og hvali. Eiturefnin eru sýnd sem rauðir deplar á myndinni.