Maður og náttúra

113 ERFÐIR OG ERFÐAEFNI Erfðabreytt dýr Beita má erfðatækni til þess að bæta genum í frumur dýra. Erfðabreytt dýr eru einkum notuð við rannsóknir á sjúkdómum. Erfðabreytingar hafa reynst erfiðar þegar um húsdýr er að ræða því að það er vandasamt að hafa áhrif bara á þá eiginleika sem sóst er eftir, vegna þess að þeir ráðast oft af mörgum genum. Þetta hefur þó tekist, til dæmis eru nú í ræktun grísir sem hafa heppilegri fitu en þeir sem áður voru ræktaðir. Til er líka eldislax sem er með sér- stakt vaxtargen. Þessir laxar vaxa hraðar og þurfa minni næringu en villtur lax. Bútar úr DNA-sameind eru fluttir í frjóvgaða eggfrumu með hárfínni glerpípu. Þannig búa menn til erfðabreytt dýr. 1 Nefndu dæmi um kynbætur plantna. 2 Nefndu dæmi um erfðabreytt dýr eða erfðabreytta plöntu. 3 Hver er helsti munurinn á hefðbundnum kynbótum plantna og kynbótummeð erfðatækni? 4 Hvers vegna er líffræðileg fjölbreytni mikilvæg fyrir landbúnaðinn til framtíðar? 5 Hvað er genabanki og hvers vegna er hann nauðsynlegur? 6 Settu fram nokkur rök með erfðabreyttummatvælum og nokkur semmæla gegn þeim. Erfðatæknin hefur orðið til þess að gen eru orðin mikilvæg söluvara. En hver á þá genin? Hvaða rök eru með því að menn geti fengið einkaleyfi á genum og hvaða rök mæla gegn því? Erfðabreytt matvæli Miklar deilur hafa staðið um erfðabreytt matvæli. Eru þau ef til vill hættuleg? Genin í þessum matvælum verða ekki hluti af erfðaefni okk- ar en matvælin geta hins vegar fengið óæskilega eiginleika. Ef tiltekið gen úr hnetum er til dæmis sett í sojabaunir geta þeir sem hafa ofnæmi fyrir hnetum veikst af því að borða baunirnar. Áður en erfðabreytt matvæli eru sett á markað eru þau rannsökuð vel og vandlega. Í mörgum tilvikum telja sérfræðingarnir að erfða- tæknin skapi engin vandamál. Þrátt fyrir það eru margir efins og þess er víða krafist að þessi matvæli verði merkt sérstaklega. Þá getur hver og einn gert það upp við sig hvort hann vill borða þau eða ekki. SJÁLFSPRÓF ÚR 4.6