Lífheimurinn

86 DÝR Áttfætlur – fjölbreytileg dýr Kóngulær , langfætlur , sporðdrekar og mítlar eru helstu hópar áttfætlna. Líkami kóngulóa og sporðdreka skiptist í frambol og afturbol og á frambolnum eru átta fætur. Kóngulær hafa átta depilaugu á frambolnum og þær skynja næsta umhverfi líklega þokkalega með þeim. Þær skynja líka umhverfið með skynfærum við munninn sem kallast þreifarar . Kóngulær anda með svokölluðum bóklungum . Þau eru gerð úr æðaríkum himnum sem taka súrefni úr loftinu. Þegar kóngulær makast flytur karldýrið sáðfrum­ urnar – snyrtilega pakkaðar í böggul – yfir til kven­ dýrsins með þreifurunum. Sagt er að kvendýrin éti karldýrin oft að lokinni mökuninni, en sá siður er lík­ lega bundinn við fáeinar tegundir. Ungarnir klekjast úr eggjunum og halda oft til í sérstöku hylki sem móðirin spinnur utan um þá. Ungarnir eru eins og dvergútgáfa af foreldrum sínum. Kóngulær og sporðdrekar eru öflug rándýr Allar kóngulær eru rándýr. Þær lama bráðina með eitri sem þær spýta í bráðina gegnum klóskærin. Þær leysa svo upp vefina í bráðinni með sérstökum vökva og sjúga upp innihaldið. Sumar tegundir sitja fyrir bráð sinni og stökkva á hana þegar hún nálgast, en aðrar spinna lím­ kenndan vef úr þræði sem kemur úr spunavörtunum í afturbolnum. Stærstu kóngulóarvefir eru allt að sex metrum í þvermál. Kóngulær eru nytsamleg dýr því að þær éta ýmiss konar meindýr. Kóngulær éta fleiri skordýr en allir fuglar, eðlur og froskdýr til samans. Í heiminum eru til um 60.000 tegundir kóngulóa og af þeim eru bara um 30 tegundir hættulegar mönnum. Engar varasamar kóngulær lifa á Íslandi, en alls hafa fundist um 90 tegundir hér. Langfætlur eru ólíkar kóngulóm að því leyti að líkaminn skiptist ekki í fram- og afturbol heldur er hann heill og óskiptur og fæturnir eru mjög langir, miðað við bolinn, eins og nafnið gefur til kynna. Í Suður-Evrópu og víðar í heitum löndum lifa sporðdrekar – átt­ fætlur með langan og liðskiptan hala. Á enda hans er eiturbroddur. Með honum drepa þeir ýmis smádýr sér til matar og verjast óvinum. Fyrir milljónum ára lifðu í hafinu rándýr sem voru skyld sporðdrekum. Þessir sporðdrekar gátu orðið fjögurra metra langir! Bóklungu Spunavörtur Sporðdrekar hafa eiturbrodd á halanum. Sumar tegundir sporðdreka eru hættulegar mönnum. Engir sporðdrekar lifa hér á landi. Krosskóngulóin er algeng um sunnanvert landið og getur orðið um tveir sentimetrar á lengd. Klóskæri Langfætlur spinna aldrei vefi heldur hlaupa bráðina uppi. Löpp Punktauga Auga