Lífheimurinn

129 ATFERLISFRÆÐI SAMANTEKT 7.1 7.2 Höfrungar geta lært ýmsar kúnstir. Fiskur bítur bara á ef hann er svangur. Skógarþrösturinn syngur til að lokka til sín maka. Randaflugan líkist geitungi og þess vegna forðast önnur dýr hana. Hundar merkja sér óðal. Meðfætt og lært atferli • Atferlisfræði fjallar um atferli (hegðun) dýra. Þeir sem rannsaka atferli dýra eru atferlisfræðingar. • Atferli dýra kemur meðal annars fram í árásargirni, vinahótum og í kynferðislegum áhuga. • Atferli dýra er annaðhvort meðfætt eða lært. • Hæfileikinn að ganga er okkur meðfæddur, en tungumálið er lært atferli. • Meðfætt atferli, sem einkennir tiltekna dýrategund, kallast eðlisávísun. • Lykiláreiti vekur tiltekna svörun. Lykiláreiti er eitthvað sem dýr finnur með snertingu, sér, heyrir eða finnur lykt af. • Örvun hefur áhrif á atferli dýra. Saddur fiskur, sem hefur ekki fengið neina örvun, bítur miklu síður á en svangur fiskur. • Dýr læra nýja hegðun með hermingu, hæningu eða endurteknum tilraunum. Fuglar læra til dæmis að syngja með því að líkja eftir öðrum fuglum. • Endurteknar tilraunir eru það þegar dýr reyna eitthvað aftur og aftur. Þegar það tekst að lokum hafa þau lært nýja hegðun. • Hæning er tegund náms sem á sér stað snemma á ævi dýrs, en getur ekki farið fram síðar. Andarungar hænast að fyrsta hlutnum sem hreyfist í nálægð við þá eftir að þeir skríða úr eggi. Hvernig „tala“ dýr saman? • Dýr nota ýmiss konar merki til þess að skilja hvert annað. Útlit og lögun, litir, hljóð, hreyfing og lykt eru dæmi um merki sem dýr nota. • Dýr, sem eru ofarlega í þróunartrénu, hafa oft fullkomnara samskiptakerfi en hin. • Mörg dýr verjast óvinum sínum með því að líkja eftir öðru dýri sem er hættulegt eða með því að vera í felugervi. Áberandi litir gefa oft til kynna að dýr séu eitruð. • Óðal er svæði sem dýr helgar sér og ver fyrir öðrum dýrum af sömu tegund. Þar aflar dýrið sér fæðu, gerir sér bú eða elur upp unga sína. Óðul eru mjög misstór eftir tegundum dýra. • Karlfuglar syngja bæði til þess að láta aðra karla vita af því að þetta óðal sé frátekið og til þess að lokka til sín maka. • Náskyldar tegundir dýra hafa oft svipað atferli. Það á til dæmis við um menn og simpansa.