117 ÝMSAR TEXTÍLAÐFERÐIR Jurtalitun Litun á fatnaði hefur mikið gildi fyrir útlit fatnaðar og jurtalitun þekkist í nær öllum samfélögum. Fyrr á öldum voru til lög um hvaða litir mættu vera á fötum alþýðunnar og aðeins konungar, höfðingjar og aðalsmenn máttu klæðast litríkum fatnaði. Töluverða kunnáttu þarf til að vita hvaða jurtir henta til litunar og hvaða liti jurtirnar gefa frá sér. Aðferðir við sjálfa litunina eru einnig flóknar, vitneskja sem í mörgum tilvikum hefur glatast. Þannig voru mikil verðmæti fólgin í lituðum fatnaði. Hér á landi hefur jurtalitun þekkst allt frá landnámstíð. Á Íslandi voru litir á fatnaði almennings gjarnan í sauðalitunum; hvítur, mórauður, svartur og grár. Litað garn var helst notað í fínni vefnað, útsaum og útprjón. Meðal annars var litað úr rótum, blómum, skófum, mosa, berki, viði og laufum. Litun með jurtum kallar helst fram litbrigði í gulu, grænu og brúnu. Sorta (fannst í forarmýri) og sortulyng var áður fyrr notað til að fá fram mósvartan lit. Blár litur fæst úr bláberjum og fjólublár úr krækiberjalyngi. Fjallagrös gátu gefið rauðan lit ef garnið var látið liggja lengi í litunarbaði með kúahlandi. Birkilaufblöð og gulmarða gefa gula liti og brenninetla og geitaskóf græna liti. Ýmis hjálparefni eru notuð til að festa litina eða fá fram litbrigði, s.s. alún, ammóníak og edik. Einnig eru notuð innflutt litarefni til að lita rautt og blátt, eftirsóttur er indígóblár sem kemur frá blómi indígójurtarinnar og rauður litur frá kaktuslús og krapprót. Fram að miðri 19. öld voru allar vefnaðarvörur litaðar með litarefnum frá náttúrunni. Á síðari hluta sömu aldar var farið að nota tilbúna liti sem helst voru notaðir í efnalitun í verksmiðjum en síðar einnig við heimalitun. Í dag er jurtalitun vinsæl iðja hjá lista- og handverksfólki.
RkJQdWJsaXNoZXIy MjIxNzc=